هوالشافی
مقدمه:
طب سنتی یکی از مفاخر خوشنام و پر آوازه خودش به نام ضیاء الدّین ابو محمّد عبدالله احمد بن محمّد مالکی، مشهور به ضیاء الدّین مالکی، یکی از شخصیت‌های برجسته و بزرگ در زمینه دانش طب سنتی و پزشکی در تاریخ اسلام و جهان اسلام بودرا به خود دیده است . وی در دوران اسلامی، نقش بسیار مهمی در توسعه دانش طب سنتی و ارتقاء سلامت جامعه ایفا کرد و به دنیای پرافتخار طب سنتی .
ضیاء الدّین مالکی به عنوان یکی از علمای بزرگ ایرانی و عالمان پزشکی شناخته میشود که تألیفات و ابتکارات وی در زمینه طب سنتی به عنوان میراثی با ارزش به جهان اسلام و علوم پزشکی ارائه شده است. او با ترکیب علم و فلسفه در زمینه طب سنتی، به توسعه نظام‌بندی آن کمک کرد و آثار بسیاری ارائه داد.
در این مقاله، به بررسی زندگی و دستاوردهای علمی ضیاء الدّین مالکی در حوزه طب سنتی پرداخته و نقش بزرگ او در توسعه این علم و حفظ سلامت جامعه را مورد بررسی قرار میدهیم. همچنین، مقاله به تأثیرات و تأثیرگذاری مالکی در عالم پزشکی و سلامت جهانی خواهد پرداخت.
(شخصیت شناسی) ضیاء الدّین مالکی کیست؟
ضیاء الدّین مالکی در سال ۶۵۳ هجری قمری در شهر کیش، استان خراسان (کنونی ایران) به دنیا آمد. وی از خانواده‌ای دینی و علمی بود و از کودکی به تحصیل و مطالعه علوم دینی و فلسفی علاقه‌مند شد. بعد از تحصیلات ابتدایی، به نجف اشرف رفت و در آنجا از استادان معروفی چون ملاصدرا و میرداماد درس خواند.
پس از اتمام تحصیلات در نجف، ضیاء الدّین مالکی به قم رفت و در این شهر به تدریس و تألیف کتب اسلامی پرداخت. وی به عنوان استادی برجسته و شاگردان بسیاری در حوزه‌های مختلف اسلامی شناخته میشد. وی به مرور زمان به یکی از اصولی‌ترین و فلسفی‌ترین علمای طب سنتی اسلامی تبدیل شد.
ضیاء الدّین ابو محمّد عبدالله احمد بن محمّد مالکی، مشهور به ابن بیطار، اواخر قرن ششم هجری قمری در مالقه ی اسپانیا متولّد شد. او در سال 646 ه.ق از دنیا رفت. ابن بیطار تحصیلات عالیه‌اش را در اشبیایه به پایان رساند. و در گیاه شناسی و دارو شناسی زیر نظر معلّمان برجسته تخصّص یافت.
وی با همراهی و سرپرستی اساتیدش، گیاهان مناطق اطراف محلّ اقامتش را جمع آوری کرد و روی تک تک آنها تحقیقات متعدّدی را انجام می‌داد.
او برای تحقیق بیشتر بعد از مدّتی شروع به سفر کرد و از مغرب (مراکش، الجزیره و تونس) و کشورهای یونان و روم و آسیای صغیر و سوریه، در مشرق دیدن کرد. ابن بیطار در دمشق به همراه شاگردش ابن ابی اصبیعه مجموعه‌های زیادی از گیاهان را جمع آوری نمود. و به واقع بزرگترین صاحب نظر در زمینه دانش گیاهان بود.
او از سوریه به مصر بازگشت و توسّط سلطان ایّوبیان، ملک کامل، به عنوان مدیر اجرایی همه گیاه شناسان منصوب شد.
آثار و دانش طب سنتی ضیاء الدّین مالکی:
ضیاء الدّین مالکی به عنوان یکی از بزرگترین علمای طب سنتی اسلامی و ایرانی شناخته میشود. نقش بسزایی در توسعه دانش طب سنتی داشته و آثار وی همچنان مورد تحقیق و مطالعه در دانشگاه‌ها و مؤسسات طب سنتی در جهان اسلام و خارج از آن قرار دارد. وی نه تنها به بهبود سلامتی انسان‌ها کمک کرد بلکه به توسعه و ارتقاء دانش طبی و فلسفی نیز بسیار کمک کرده است. به عنوان یکی از شخصیت‌های مهم در تاریخ علم و فرهنگ اسلامی، زیرمجموعه مطالعه‌های مربوط به زندگی و آثار ضیاء الدّین مالکی میتواند به درک عمیق‌تری از تاریخ علوم طب سنتی و اسلامی کمک کند.
ابن ابیطار در طیّ انجام مسئولیّتش از قاهره به چند سفر علمی رفت. او اطّلاعات ارزشمندی جمع آوری کرد که او را قادر ساخت دو کتاب مهم بنویسد.
کتاب اوّل «المغنی فی الادویه المفرده» بود که در آن گیاهان دارویی را متناسب با هر بیماری فهرست کرد. کتاب دیگر «الجامع» بود. اثر دیگر او رساله‌ای به نام «میزان الطبیب» در رژیم‌ها و داروها، یک تک پژوهش در مورد لیمو بود.
مشهورترین اثر او «الجامع المفردات و الادویه و الاغذیه» است که آن را در سال 646 ه.ق کامل کرد. او در اثرش بیش از 1400 نمونه دارویی را به صورت الفبایی فهرست کرد، که سیصد تای آنها برای اولین بار توسّط خود او فهرست شده بود.
ابن بیطار این اثر را بر اساس مشاهده‌های خود و نظرهای 150 نویسنده معتبر نوشت که شامل آثار دیسقوریس، جالینوس، رازی، ابن سینا، قافیقی و … بود.
برگرفته از بولتن نمایشگاه گیاهان دارویی تهران – خرداد 91
متخصص آسیب شناسی سلولی و طب سنتی
دستاوردهای طب سنتی ضیاء الدّین مالکی:
ضیاء الدّین مالکی به عنوان یکی از بزرگترین علمای طب سنتی اسلامی و ایرانی تاریخی، دستاوردهای زیادی در زمینه‌های مختلف علمی و فلسفی به جامعه اسلامی و دنیای علمی ارائه داده است. در ادامه به برخی از دستاوردها و ارتقاء‌های وی در زمینه طب سنتی و علوم انسانی اشاره خواهیم کرد:
کتاب “الحاوی فی الطب”: ضیاء الدّین مالکی نویسنده کتاب “الحاوی فی الطب” است که به عنوان یکی از مراجع مهم در طب سنتی اسلامی شناخته میشود. این کتاب شامل تفسیر و شرح مواد دارویی گیاهی، روش‌های درمانی، و مباحث فلسفی در زمینه طب است. این کتاب به مرور زمان به عنوان یکی از مؤلفات برجسته در زمینه طب سنتی شناخته شده و مورد مطالعه و مرجع‌گیری برای پزشکان و دانشجویان طب سنتی است.
توسعه دانش طب سنتی: ضیاء الدّین مالکی به توسعه و ارتقاء دانش طب سنتی اسلامی و ایرانی بسیار کمک کرد. وی با تجزیه و تحلیل مفصل مواد دارویی و نظریات درمانی به توسعه دانش طب سنتی بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات جسمانی پرداخت.
ارتباط بین طب سنتی و فلسفه: ضیاء الدّین مالکی به بررسی مسائل فلسفی و اصول علوم انسانی نیز پرداخت. او تلاش کرد تا روابط بین طب سنتی و فلسفه را تبیین کند و به نظریات فلسفی در زمینه طب ارتباط بدهد.
آموزش و تدریس: ضیاء الدّین مالکی به عنوان یک استاد برجسته در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمی اسلامی تأثیرگذار بوده است. او به تدریس دانشجویان و شاگردان مختلف پرداخت و دانش طب سنتی و علوم انسانی را به نسل‌های بعدی منتقل کرد.
مشارکت در تدوین نظام‌بندی طب سنتی: ضیاء الدّین مالکی به تدوین نظام‌بندی طب سنتی اسلامی و ایرانی نیز مشارکت داشته و بسیاری از مواد و اصول طب سنتی را سازمان‌دهی کرد.
ضیاء الدّین مالکی با دستاوردها و آثار خود به عنوان یکی از بزرگترین علمای طب سنتی اسلامی و ایرانی شناخته میشود که به توسعه دانش طب سنتی، اصول علوم انسانی، و ترکیب بین طب سنتی و فلسفه علمی کمک بزرگی کرده است. آثار و ارتقاء‌های او همچنان مورد توجه دانشجویان، پژوهشگران، و علاقه‌مندان به طب سنتی و فلسفه اسلامی در سراسر جهان هستند.
توسعه دانش طب سنتی:
توسعه دانش طب سنتی به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و تاریخی‌ترین رشته‌های پزشکی در جهان اهمیت بسیاری دارد. این توسعه بر مبنای تجربیات چند هزار ساله انسان‌ها در تشخیص و درمان بیماری‌ها و نگهداری و ارتقاء سلامتی انجام شده است. در این متن به توسعه دانش طب سنتی از زمان اسلام تا روزهای اخیر پرداخته خواهد شد.
توسعه دانش طب سنتی در دوره اسلامی:
در دوره اسلامی، طب سنتی به عنوان یکی از دستاوردهای بزرگ فرهنگ اسلامی شکوفا شد. در زمان اسلامی، طب سنتی با دانش‌های پزشکی دیگر از جمله طب یونانی و طب هندی ترکیب شد و به توسعه‌ی آن پرداخته شد. توسط پزشکان و علمای اسلامی مشهوری چون ابن سینا، رازی و ضیاء الدین مالکی، دانش طب سنتی به سطح بالاتری از پیشرفت و توسعه دست یافت.
توسعه مفاهیم پزشکی:
در دوران اسلامی، علم پزشکی و دانش طب سنتی به توسعه مفاهیم و اصول پزشکی اسلامی منجر شد. مفاهیمی چون “تشخیص”، “درمان”، “پیشگیری”، و “نگهداری سلامت” به شکل معتبر و علمی تری تعریف شدند. همچنین، نظریات درمانی بر اساس نظریات طب سنتی و کلام اسلامی توسعه یافت.
تأسیس بیمارستان‌ها:
پزشکان اسلامی نقش بزرگی در تأسیس و مدیریت بیمارستان‌ها و داروخانه‌های اولیه در این دوران داشتند. این بیمارستان‌ها برای درمان بیماران به کار میرفتند و از تجهیزات پزشکی و داروهای تهیه‌شده محلی استفاده میکردند.
ترجمه و مطالعه مؤلفات یونانی:
علمای اسلامی نقش مهمی در ترجمه آثار پزشکی و فلسفی یونانی داشتند. این ترجمه‌ها باعث شناخت بهتر از دانش پزشکی یونانی شدند و به توسعه دانش طب سنتی اسلامی کمک کردند.
توسعه دانش طب سنتی در دوران معاصر:
توسعه دانش طب سنتی در دوران معاصر نیز ادامه داشته و با پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیک انطباق یافته است.
توسعه دانش علوم گیاهی:
علوم گیاهی در طب سنتی به عنوان یکی از مهم‌ترین علوم، دانش بسیاری را در زمینه استفاده از گیاهان دارویی و درمانی ارائه داده است. این علوم به تحقیق درباره گیاهان، تأثیرات آنها بر سلامتی انسان، و روش‌های بهره‌برداری از آنها در درمان بیماری‌ها و نگهداری سلامتی میپردازند. در زیر تعدادی از دستاوردهای علوم گیاهی در طب سنتی اشاره شده است:
شناسایی و تجزیه و تحلیل گیاهان دارویی: علوم گیاهی به تجزیه و تحلیل گیاهان دارویی اختصاص دارد. این شناسایی به تعیین مواد موثر در گیاهان، طریقه استفاده از آنها، و اثرات درمانی مرتبط با آنها کمک میکند.
تحقیقات در زمینه تأثیرات دارویی: علوم گیاهی به بررسی تأثیرات دارویی گیاهان و ترکیبات شیمیایی آنها بر سلامت انسان میپردازد. این تحقیقات به تأیید و اثبات اثرات درمانی و پیشگیری‌ای گیاهان دارویی منجر میشود.
مطالعات فیتوشیمیایی: فیتوشیمی به مطالعه ترکیبات شیمیایی موجود در گیاهان میپردازد. این مطالعات به شناخت دقیق ترکیبات فعال در گیاهان دارویی کمک کرده و به انتخاب مواد دارویی مناسب و تهیه آنها کمک میکند.
توسعه روش‌های استخراج و فرآوری گیاهان دارویی: علوم گیاهی به توسعه روش‌های استخراج و فرآوری مواد مؤثر در گیاهان دارویی پرداخته و به تهیه ادویه‌ها، روغن‌ها، عصاره‌ها، و داروهای گیاهی کمک میکند.
تحقیقات در زمینه کشت و پرورش گیاهان دارویی: برای تأمین مواد خام مورد نیاز در صنعت داروسازی یا طب سنتی، علوم گیاهی به کشت و پرورش گیاهان دارویی میپردازد. این تحقیقات به افزایش تولید و بهبود کیفیت گیاهان دارویی کمک میکنند.
