هوالشافی
مقدمه:
اخلاق پزشکی در اسلام به عنوان یک بخش مهم از اختصاصی کردن ارتباط میان پزشک و بیمار، به توجه به مسائل اخلاقی مربوط به پزشکی، و به اعمال اصول و اختیارات اخلاقی در خدمت به بیماران میپردازد.
مکتب اسلام این قابلیت و ظرفیت را دارد و شاهد آن، رفتار پزشکان بزرگی بوده که در طول تاریخ تمام همت خویش را در راستای حل مشکلات درمانی بیماران به کار گرفتند و حتی زندگی شخصی و خصوصی خود را در راه رسیدن به هدف مقدس بهداشت و درمان بیماران فدا کرده اند و در این میان لازم است نام پر افتخار شیخ الرئیس ابو علی سینا را ببریم.این مقاله تلاش میکند تا اصول و مسائل مهم اخلاق پزشکی در اسلام را بررسی کند.
اخلاق پزشکی در اسلام چیست؟
اخلاق پزشکی در اسلام به عنوان یک ساختار اصولی و اختیارات اخلاقی مرتبط با علم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی در اسلام توصیف میشود. این مبحث به بررسی مسائل اخلاقی مرتبط با مراقبت از سلامت انسان، رفتار پزشکان و دیگر کارکنان پزشکی، و ارتباطات بین پزشکان و بیماران میپردازد. اخلاق پزشکی در اسلام بر پایه اصول اسلامی و اهمیت حیات انسان و سلامتی آن تأکید دارد.
به‌طور کلی، اصول و مبانی اخلاق پزشکی در اسلام عبارت‌اند از:
احترام به حیات انسانی: اسلام به حیات انسانی ارزش بسیاری میدهد و تمام تلاش برای نجات و بهبود حیات انسانی تشویق میکند. این اصل معنای این را دارد که پزشکان باید حیات بیماران را محترمانه ترین شکل ممکن حفظ کنند و هیچ وقت نباید به اقداماتی که ممکن است به ضرر حیات انسانی منجر شود، دست بزنند.
احترام به حریم بیمار: این اصل میگوید که پزشکان باید حریم و حریت شخصی بیماران را احترام بگذارند و اطلاعات پزشکی خصوصی را محرمانه نگه دارند. این احترام به حریم بیمار شامل حفظ حریم جسمی، عقاید، و مشخصات فردی بیماران میشود.
شفافیت و صداقت: پزشکان باید به بیماران اطلاعات صادقانه و شفاف در مورد وضعیت سلامت خود ارائه دهند و درمان‌ها و روش‌های ممکن را توضیح دهند. همچنین، در صورت وجود خطرات مرتبط با درمان، باید بیماران را به صورت کامل آگاه سازند تا انتخاب درستی داشته باشند.
عدالت در توزیع خدمات پزشکی: اسلام به عدالت در توزیع خدمات پزشکی و درمانی تأکید میکند. این به معنای این است که پزشکان باید خدمات پزشکی را به همه بیماران برابراً ارائه دهند و هیچ تبعیضی بر اساس نژاد، جنسیت، دین، یا وضعیت اقتصادی انجام ندهند. همچنین، تصمیم‌گیری‌ها باید به شکل عادلانه انجام شوند.
اختیار بیماران: این اصل به معنای این است که بیماران حق دارند که به تصمیم‌گیری در مورد درمان‌های خود شرکت کنند و هیچ وقت نباید اجبار به انجام اقدامات پزشکی علیه میل بیمار اعمال شود. بیماران حق دارند که اطلاعات کافی در مورد درمان‌های پیشنهادی دریافت کنند تا تصمیمی آگاهانه بگیرند.
احترام به حیات انسانی:
ابن‌سینا یا بوعلی سینا، یکی از بزرگترین علمای ایرانی و یکی از موسسان علم طب در دوران وسطی بود. او در زمینه‌های مختلفی از جمله فلسفه، طب، علوم ریاضی و شعر فعالیت داشت. از دیدگاه او، احترام به حیات انسانی و سلامت بدنی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بود.
ابن‌سینا در اثر “القانون فی الطب” (کتاب قانون در طب) به جزئیات زیادی درباره اخلاق پزشکی و اهمیت احترام به حیات انسانی پرداخت. او تاکید داشت که پزشک باید از همه چیز احترام به حیات انسانی را رعایت کند. این احترام به حیات انسانی به معنای این است که پزشک باید تمام تلاش خود را برای نجات و بهبود حیات بیماران بکند و هیچ وقت نباید به اقداماتی که به ضرر حیات انسانی منجر شود، دست بزند.
ابن‌سینا همچنین به شفافیت و صداقت در ارتباطات پزشکی تأکید داشت. او معتقد بود که پزشک باید به بیماران اطلاعات صادقانه و شفاف در مورد وضعیت سلامت خود ارائه دهد و درمان‌ها و روش‌های ممکن را به آن‌ها توضیح دهد. همچنین، وقتی خطراتی مرتبط با درمان وجود دارد، باید به بیماران این خطرات را توضیح داد تا انتخاب درستی برای خودشان بکنند.
در کل، ابن‌سینا به عنوان یکی از پیشوایان علم پزشکی و اخلاق پزشکی در تاریخ، اهمیت بسیاری به احترام به حیات انسانی و رفتار اخلاقی پزشکان در معاملات با بیماران میداد. این اصول و ارزش‌ها همچنان به عنوان راهنمایی مهم در حوزه پزشکی و اخلاق پزشکی مورد تأکید قرار میگیرند.
احترام به حریم بیمار از نگاه طب اسلامی
احترام به حریم بیمار از نگاه طب اسلامی به عنوان یکی از اصول اخلاقی و اختیارات بیماران درمانی مورد تأکید و توجه قرار میگیرد. این اصل معنای احترام به حقوق و حریم شخصی بیماران در تمام مراحل درمان، از تشخیص تا درمان و مراقبت پس از درمان را دارد. به طور کلی، احترام به حریم بیمار در طب اسلامی به موارد زیر توجه میکند:
حریم جسمی: بر اساس اصول اخلاقی طب اسلامی، هیچ فردی حق ندارد به بیماران صدمه جسمی وارد کند. پزشکان باید در انجام اقدامات پزشکی از احترام به جسم بیماران پیروی کنند و از عملیات و درمان‌هایی که به ضرر حریم جسمی بیماران باشد، پرهیز کنند.
محرمانی اطلاعات پزشکی: احترام به حریم بیمار شامل محرمانی اطلاعات پزشکی بیماران نیز میشود. پزشکان باید اطلاعات پزشکی خصوصی بیماران را محرمانه نگه دارند و این اطلاعات را به هیچ شخص یا سازمانی بدون موافقت صریح بیمار افشا نکنند. این اطلاعات شامل تشخیص‌ها، نتایج آزمایش‌ها، و تاریخچه پزشکی بیمار میشود.
مشورت و اطلاع رسانی: پزشکان باید به بیماران اطلاعات کاملی در مورد وضعیت سلامتی و گزینه‌های درمانی ارائه دهند تا بیماران بتوانند تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند. این اطلاعات باید به زبانی ساده و قابل درک برای بیماران ارائه شوند تا آن‌ها بتوانند در تصمیم‌گیری‌های مربوط به درمان خود شرکت کنند.
احترام به اختیار بیماران: بیماران حق دارند که به تصمیم‌گیری در مورد درمان‌های خود شرکت کنند و هیچ وقت نباید اجبار به انجام اقدامات پزشکی علیه میل بیمار اعمال شود. این حق به اختیار بیماران در انتخاب درمان‌ها و تصمیم‌گیری در مورد سلامت شان مرتبط است.
احترام به عقاید و مذهب بیماران: پزشکان باید به عقاید و مذهب بیماران احترام بگذارند و در درمان‌ها و اقدامات پزشکی، این عقاید را رعایت کنند. این شامل مسائلی مانند تعطیلات مذهبی، رویکردهای دینی به درمان، و مراسم مرتبط با مرگ و میر میشود.
شفافیت و صداقت:
شفافیت و صداقت در مسائل پزشکی اصول اخلاقی مهمی هستند و نقش حیاتی در برقراری ارتباط اثرگذار و اعتماد بین پزشکان و بیماران دارند. این اصول به معنای ارائه اطلاعات صادقانه و شفاف در مورد وضعیت سلامت، تشخیص‌ها، درمان‌ها، و خطرات مرتبط با درمان به بیماران و اعضای تیم پزشکی می‌باشند. در زیر به توضیح بیشتری درباره شفافیت و صداقت در پزشکی پرداخته میشود:
اطلاعات صادقانه و شفاف: پزشکان باید به بیماران اطلاعات دقیق و صادقانه در مورد وضعیت سلامت، تشخیص بیماری، و گزینه‌های درمانی ارائه دهند. این اطلاعات باید به زبانی ساده و قابل درک برای بیماران ارائه شوند تا آن‌ها بتوانند تصمیمات آگاهانه‌تری در مورد درمان‌های خود بگیرند.
ارتقاء اعتماد: شفافیت و صداقت به افزایش اعتماد بین پزشکان و بیماران کمک میکنند. وقتی بیماران میبینند که پزشکان به صداقت و شفافیت در ارائه اطلاعات اولویت میدهند، احتمال ایجاد اعتماد بیشتر به پزشک و درمان ارتفاع میگیرد.
اطلاع از خطرات: پزشکان باید به بیماران در مورد خطرات و عوارض ممکن مرتبط با درمان‌ها و عملیات‌ها اطلاع دهند. این اطلاعات بیماران را قادر میسازد تا تصمیماتی انتخاب کنند که با آگاهی کاملتری در مورد مخاطرات مرتبط باشند.
مشورت و مشارکت بیمار: پزشکان باید به بیماران فرصت مشورت با دیگر پزشکان یا متخصصان در مورد درمان‌ها و گزینه‌های مختلف را ارائه دهند. همچنین، بیماران باید به اندازه امکان در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با درمان‌های خود شرکت کنند و اختیارات خود را در این زمینه داشته باشند.
محرمانی اطلاعات: در کنار شفافیت و صداقت، پزشکان باید از محرمانی اطلاعات پزشکی بیماران پیروی کنند. این به معنای این است که اطلاعات پزشکی خصوصی بیماران باید محرمانه نگه داشته شود و به هیچ شخص یا سازمانی بدون موافقت صریح بیمار افشا نشود.
عدالت در توزیع خدمات پزشکی:
عدالت در توزیع خدمات پزشکی یکی از اصول اخلاقی و اجتماعی مهم در حوزه پزشکی و بهداشت است. این اصل به عدالت در تخصیص و توزیع منابع و خدمات پزشکی به افراد و جوامع اشاره دارد. در ادامه، به توضیح بیشتر در مورد عدالت در توزیع خدمات پزشکی میپردازیم:
برابری در دسترسی به خدمات پزشکی: اصل اصلی عدالت در توزیع خدمات پزشکی، برابری در دسترسی به خدمات پزشکی برای همه افراد است. این به این معناست که تمام افراد باید برابری فرصت داشته باشند تا به خدمات پزشکی اساسی و ضروری دسترسی پیدا کنند، بدون تبعیض بر اساس جنسیت، نژاد، مذهب، طبقه اجتماعی، یا وضعیت اقتصادی.
توزیع منابع محدود: در مواقعی که منابع محدودی برای خدمات پزشکی موجود است، تصمیم‌گیری‌ها باید بر اساس اصول عدالت انجام شود. این به معناست که تخصیص منابع باید بر اساس اولویت‌ها و نیازهای پزشکی انجام شود، به‌طوری که افراد با نیازهای بیشتر یا خطر بیشتری به درمان بهره‌مندی کنند.
عدالت توزیعی: عدالت توزیعی به معنای توزیع منابع و خدمات به افراد بر اساس نیازها و توانایی‌ها است. این به این معناست که افرادی که نیازهای پزشکی بیشتری دارند، باید به میزان بیشتری از خدمات بهره‌مند شوند و افراد با توانایی‌ها و نیازهای کمتر، باید به تعداد کمتری منابع پزشکی دریافت کنند.
تسهیل دسترسی به گروه‌های آسیب‌پذیر: عدالت در توزیع خدمات پزشکی شامل تسهیل دسترسی به گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه میشود. این گروه‌ها ممکن است شامل افراد با درآمد کم، کودکان، سالمندان، معلولان، و اقلیت‌های اجتماعی باشند. تضمین دسترسی آسان به خدمات پزشکی برای این گروه‌ها از جمله اهداف عدالت در توزیع خدمات پزشکی است.
نظارت و اصلاح نقض‌ها: نظارت مستمر بر توزیع خدمات پزشکی و شناسایی نقض‌های عدالت در این زمینه بسیار مهم است. در صورت وقوع نقض‌ها، اقدامات اصلاحی باید انجام شود تا عدالت در توزیع خدمات پزشکی به حفظ شود.
بیان مساله:
در اسلام، طب سرآمد تمام دانش های بشری است، زیرا فلسفه دیگر علوم، بهره وری انسان ها از مواهب و نعمت های زندگی است. اگر سلامتی در کار نباشد انسان چگونه میتواند از این مواهب بهره ببرد؟
امام علی (ع) میفرمایند: بِالعافیهِ تُوجَهُ لَذَّةُ الحَیاط، لذت زندگی با سلامت بدست میاید. (غرر الحکم ج7 ص42)
امام باقر (ع) میفرمایند: بدان که نه هیچ دانشی چون جستن سلامت است و نه هیچ سلامتی چون سلامت دل است. (کتاب احادیث پزشکی ج1 ق پیشگفتار)
رسول اکرم (ص) میفرمایند: دانش بر دو گونه است، دانش دین ها و دانش بدن ها (کتاب احادیث پزشکی ج1 ق پیشگفتار)
در دین اسلام طبابت واقعی به دست خود خداوند است.
در قرآن کریم حضرت ابراهیم (ع) میفرمایند: وَ اِذا مَرَضتُ فَهُوَ یَشفین، و چون بیمار شوم او (خداوند) شفایم میدهد. (سوره شعراء آیه 80)
و این مطلب با بحث طب غربی متفاوت است که طبیب را یک انسان دانش آموخته صرف میداند و نه اینکه خداوند تعالی را طبیب واقعی و اصلی بداند.
بنابر مطالب گفته شده از دیدگاه اسلام، پزشک و دارو چه برای درمان روان و چه برای درمان جسم، فقط و فقط یک وسیله در نظام خلقت هستند و تنها خداوند است که درمان کننده بیماری ها و درد هاست.
