اسکلرودرمی یک بیماری خودایمنی نادر است که باعث ضخیم‌شدن و سفتی پوست و بافت‌های هم‌بند میشود. این بیماری میتواند تنها روی پوست تأثیر بگذارد یا در موارد شدیدتر، اندامهای داخلی مانند ریه‌ها، قلب و کلیه‌ها را نیز درگیر کند. علت دقیق اسکلرودرمی هنوز مشخص نیست، اما تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی و محیطی می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند.
در سال‌های اخیر، روش‌های درمانی متعددی برای مدیریت این بیماری معرفی شده‌اند. یکی از پیشرفته‌ترین رویکردها، درمان با سلولهای بنیادی است که میتواند به کاهش علائم و جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک کند. در کنار این روش، طب سنتی نیز با ارائه راهکارهای طبیعی مانند اصلاح تغذیه، مصرف گیاهان دارویی و روش‌های پاکسازی بدن، نقش مهمی در کنترل اسکلرودرمی ایفا میکند. در این مقاله، جدیدترین یافته‌های علمی درباره اسکلرودرمی، نقش سلولهای بنیادی در درمان این بیماری و نگاه دقیق طب سنتی از مرحله پیشگیری تا درمان را بررسی خواهیم کرد.
شناخت بیماری نادر اسکلرودرمی
اسکلرودرمی چیست؟
اسکلرودرمی (Scleroderma) یک بیماری خودایمنی نادر و مزمن است که باعث سفت‌شدن و ضخیم‌شدن پوست و بافت‌های هم‌بند در بدن میشود. این بیماری میتواند تنها به پوست محدود شود (اسکلرودرمی موضعی) یا اندامهای داخلی مانند ریه‌ها، قلب، کلیه‌ها و دستگاه گوارش را نیز درگیر کند (اسکلرودرمی سیستمیک).
در اسکلرودرمی، سیستم ایمنی بدن به‌اشتباه به بافت‌های خودی حمله کرده و منجر به تولید بیش از حد کلاژن میشود. این تولید غیرطبیعی کلاژن باعث سفت‌شدن پوست و در برخی موارد، آسیب به اندامهای داخلی میشود.
علائم اصلی اسکلرودرمی
علائم اسکلرودرمی بسته به نوع و شدت بیماری متفاوت است، اما برخی از نشانه‌های رایج آن شامل:
سفتی و ضخیم‌شدن پوست (به‌ویژه در دست‌ها، صورت و پاها)سندروم رینود (تغییر رنگ انگشتان دست‌وپا در واکنش به سرما یا استرس)مشکلات گوارشی (ریفلاکس معده، مشکل در بلع، یبوست یا اسهال)درد مفاصل و عضلات تنگی نفس و مشکلات ریویضعف و خستگی مزمن
علت بروز اسکلرودرمی
علت دقیق این بیماری هنوز مشخص نیست، اما دانشمندان معتقدند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و خودایمنی در ایجاد آن نقش دارد. عواملی مانند قرارگرفتن در معرض سیلیس، حلال‌های آلی، عفونت‌های ویروسی و اختلالات سیستم ایمنی می‌توانند خطر ابتلا را افزایش دهند.
انواع اسکلرودرمی
اسکلرودرمی یک بیماری خودایمنی نادر است که باعث سفتی و ضخیم‌شدن پوست و در موارد شدیدتر، آسیب به اندامهای داخلی میشود. این بیماری به دودسته کلی موضعی (Localized) و سیستمی (Systemic) تقسیم میشود که هر کدام انواع مختلفی دارند.
۱. اسکلرودرمی موضعی (Localized Scleroderma)
در این نوع، تأثیر بیماری فقط بر روی پوست و گاهی بافت‌های زیرین مانند عضلات و استخوان‌ها است. اندامهای داخلی معمولاً درگیر نمی‌شوند و شدت آن از خفیف تا متوسط متغیر است.
الف. مورفه‌آ (Morphea)
ویژگی‌ها:
ایجاد لکه‌های سفت و ضخیم روی پوست که ممکن است به‌مرورزمان بزرگ‌تر شوند.
انواع مورفه‌آ: مورفه‌آ پلاکی: شایع‌ترین نوع که به‌صورت لکه‌های گرد یا بیضی‌شکل روی پوست ظاهر میشود.
مورفه‌آ ژنرالیزه: لکه‌های بزرگ‌تر که قسمت‌های وسیعی از بدن را درگیر می‌کنند.
مورفه‌آ پان‌اسکلروتیک: نوع شدیدتر که بافت‌های عمقی‌تر مانند عضلات و مفاصل را نیز درگیر میکند.
مورفه‌آ بولوس: نوعی نادر که همراه با تاول‌های پوستی بروز میکند.
ب. اسکلرودرمی خطی (Linear Scleroderma)
ویژگی‌ها:
ایجاد خطوط سفت و ضخیم روی پوست که معمولاً روی بازوها، پاها یا پیشانی ظاهر میشود
زیرگونه‌ها: اسکلرودرمی “ضربه شمشیر” (En Coup de Sabre): نوعی اسکلرودرمی خطی که به طور خاص در پیشانی ظاهر شده و میتواند استخوان‌ها و بافت‌های زیرین را نیز تحت‌تأثیر قرار دهد.
اسکلرودرمی خطی در اندام‌ها: معمولاً یک طرف بدن را درگیر کرده و ممکن است باعث کوتاه‌شدن اندام در کودکان شود.
۲. اسکلرودرمی سیستمیک (Systemic Sclerosis – SSc)
این نوع از اسکلرودرمی نه‌تنها پوست، بلکه اندامهای داخلی مانند ریه، قلب، کلیه و سیستم گوارش را نیز درگیر میکند.
الف. اسکلرودرمی محدود (Limited SSc)
ویژگی‌ها: علائم تدریجی و پیش‌رونده اما کند
معمولاً نواحی انتهایی بدن (دست‌ها، صورت) درگیر می‌شوند
در بسیاری از بیماران، همراه با سندرم کرست (CREST)بروز میکند:
C: کلسیفیکاسیون (Calcinose) – رسوب کلسیم در زیر پوست
R: پدیده رینود (Raynaud’s phenomenon) – تغییر رنگ انگشتان در سرما
E: اختلال عملکرد مری (Esophageal dysfunction) – مشکل در بلع و گوارش
S: اسکلروداکتیلی (Sclerodactyly) – سفتی و ضخیم‌شدن پوست انگشتان
T: تلانژکتازی (Telangiectasia) – گشادشدن رگ‌های خونی کوچک در پوست
ب. اسکلرودرمی منتشر (Diffuse SSc)
ویژگی‌ها:
پیشرفت سریع‌تر نسبت به نوع محدود
درگیری وسیع‌تر پوست (بازوها، پاها، تنه)
احتمال بالای درگیری اندامهای داخلی مانند ریه، کلیه و قلب
ج. اسکلرودرمی سینوویال (Sine Scleroderma)
ویژگی‌ها:
نداشتن تغییرات پوستی بارز، اما درگیری شدید اندامهای داخلی مانند ریه و دستگاه گوارش
تشخیص آن دشوار است؛ زیرا فاقد علامت اصلی (سفت‌شدن پوست) است.
جمع‌بندی
اسکلرودرمی بسته به نوع آن، ممکن است تنها پوست را درگیر کند یا اندامهای داخلی را نیز تحت تأثیر قرار دهد. شناخت نوع بیماری برای انتخاب روش درمانی مناسب و مدیریت علائم ضروری است
علائم و نشانه‌های اسکلرودرمی
اسکلرودرمی یک بیماری خودایمنی است که بسته به نوع و شدت آن میتواند علائم مختلفی داشته باشد. برخی از افراد تنها علائم پوستی دارند، درحالی‌که در برخی دیگر، اندامهای داخلی نیز درگیر می‌شوند.
۱. علائم پوستی
سفت و ضخیم‌شدن پوست (به‌ویژه روی انگشتان دست، صورت، گردن و پاها)
براق شدن و کشیدگی پوست (به دلیل افزایش تولید کلاژن)
ایجاد لکه‌های روشن یا تیره روی پوست زخم‌های پوستی یا زخم‌های نوک انگشتان
۲. سندرم رینود (Raynaud’s Phenomenon)
تغییر رنگ انگشتان دست‌وپا در واکنش به سرما یا استرس (سفید، آبی، سپس قرمز)
بی‌حسی و سوزن‌سوزن‌شدن انگشتان
ایجاد زخم‌های کوچک یا
زخم‌های دردناک روی انگشتان
۳. مشکلات مفصلی و عضلانی
درد و التهاب مفاصل (مشابه آرتریت)
خشکی و سفتی مفاصل (مخصوصاً در صبح‌ها)
ضعف و گرفتگی عضلات
۴. مشکلات گوارشی
ریفلاکس معده (ترش‌کردن) به دلیل ضعف دریچهٔ معده
مشکل در بلع غذا به دلیل سفت‌شدن مری
نفخ و سوءهاضمه
یبوست یا اسهال مزمن
کاهش وزن بدون دلیل مشخص
۵. مشکلات تنفسی و ریوی
تنگی نفس به دلیل فیبروز ریوی
سرفه خشک مداوم
احساس فشار یا درد در قفسه سینه
۶. مشکلات قلبی و عروقی
ضربان نامنظم قلب (آریتمی)
فشارخون بالا
نارسایی قلبی در موارد شدید
۷. مشکلات کلیوی
فشارخون بسیار بالا و ناگهانی (بحران کلیوی اسکلرودرمی)
کاهش عملکرد کلیه‌ها
ورم در پاها و اطراف چشم
چرا شناسایی زودهنگام علائم مهم است؟
اسکلرودرمی میتواند یک بیماری پیش‌رونده و گاهی تهدیدکننده زندگی باشد. تشخیص زودهنگام و شروع درمان مناسب میتواند پیشرفت بیماری را کند کرده و از آسیب به اندامهای داخلی جلوگیری کند. اگر هر یک از این علائم را تجربه می‌کنید، بهتر است سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
علل ابتلا به اسکلرودرمی
علت دقیق اسکلرودرمی هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما دانشمندان معتقدند که این بیماری چندعاملی است و میتواند ناشی از ترکیب عوامل ژنتیکی، محیطی، سیستم ایمنی و هورمونی باشد. در ادامه، مهم‌ترین علل احتمالی این بیماری بررسی شده است:
۱. اختلال در سیستم ایمنی (عامل اصلی)
اسکلرودرمی یک بیماری خودایمنی است، یعنی سیستم ایمنی به‌اشتباه به بافت‌های سالم بدن حمله میکند. در این بیماری:
سیستم ایمنی بیش‌فعال باعث تولید بیش از حد کلاژن میشود. این کلاژن اضافی منجر به سفت‌شدن و ضخیم‌شدن پوست و بافت‌های داخلی میشود. این روند در طول زمان باعث آسیب به پوست، عروق خونی، مفاصل و اندامهای داخلی میشود.
۲. عوامل ژنتیکی و ارثی
اسکلرودرمی به طور مستقیم یک بیماری ارثی محسوب نمی‌شود، اما برخی ژنتیک‌ها و استعدادهای خانوادگی می‌توانند احتمال ابتلا را افزایش دهند. برخی جهش‌های ژنتیکی در افراد مبتلا شناسایی شده که ممکن است نقش مهمی در فعال‌سازی غیرطبیعی سیستم ایمنی داشته باشد. در برخی خانواده‌ها، مشاهده شده که بیماری‌های خودایمنی دیگر (مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید) بیشتر شایع هستند.
۳. عوامل محیطی و محرک‌ها
برخی از عوامل محیطی ممکن است باعث فعال‌شدن سیستم ایمنی و شروع بیماری در افراد مستعد شوند. این عوامل شامل:
قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی مانند سیلیکا، بنزن، تولوئن و برخی حلال‌های آلی (مخصوصاً در کارگران صنعتی) عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی که ممکن است سیستم ایمنی را تحریک کنند قرارگرفتن در معرض سرما و استرس‌های شدید که میتواند سندرم رینود (یکی از علائم شایع اسکلرودرمی) را تشدید کند
۴. اختلال در عملکرد رگ‌های خونی
در بیماران مبتلا به اسکلرودرمی، رگ‌های خونی ممکن است ملتهب و دچار آسیب شوند. این آسیب میتواند منجر به کاهش خون‌رسانی به بافت‌ها، زخم‌های پوستی و مشکلات داخلی شود. سندرم رینود که تغییر رنگ و بی‌حسی انگشتان در سرما را ایجاد میکند، یکی از نشانه‌های اصلی این مشکل عروقی است.
۵. تغییرات هورمونی
شیوع بالاتر اسکلرودرمی در زنان (به‌ویژه بین ۳۰ تا ۵۰ سالگی) نشان می‌دهد که هورمونهای زنانه (استروژن و پروژسترون) ممکن است در بروز بیماری نقش داشته باشند. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که زنان مبتلا به اسکلرودرمی ممکن است تغییرات غیرطبیعی در سطح هورمون‌هایشان داشته باشند.
جمع‌بندی
اسکلرودرمی یک بیماری چندعاملی است که از ترکیب عوامل ژنتیکی، سیستم ایمنی، محیطی، عروقی و هورمونی ناشی میشود. اگرچه علت دقیق آن هنوز مشخص نیست، اما تحقیقات نشان می‌دهند که اختلال سیستم ایمنی و تولید بیش از حد کلاژن مهم‌ترین علت این بیماری است.
نقص در عملکرد سلولهای بدن؛ چرا اسکلرودرمی ایجاد میشود؟
اسکلرودرمی در نتیجه یک اختلال پیچیده در عملکرد سلولهای بدن به وجود می‌آید که باعث تولید غیرطبیعی کلاژن و ضخیم‌شدن بافت‌ها میشود. در این بیماری، چندین نوع سلول کلیدی دچار نقص می‌شوند که هر کدام در پیشرفت آن نقش دارند.
۱. فیبروبلاست‌ها و تولید بیش از حد کلاژن
فیبروبلاست‌ها نوعی سلول هستند که مسئول تولید کلاژن (پروتئین اصلی در بافت هم‌بند) می‌باشند. در بیماران مبتلا به اسکلرودرمی:
فیبروبلاست‌ها بیش از حد فعال می‌شوند و مقدار زیادی کلاژن تولید می‌کنند. این کلاژن اضافی باعث سفت و ضخیم‌شدن پوست، اندام‌ها و عروق خونی میشود. افزایش کلاژن باعث ازدست‌رفتن انعطاف‌پذیری بافت‌ها و بروز مشکلات تنفسی، گوارشی و حرکتی میشود.
۲. سلولهای ایمنی و حمله به بافت‌های سالم
سیستم ایمنی بدن به طور طبیعی از ما در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها محافظت میکند، اما در اسکلرودرمی:
لنفوسیت‌های T و B دچار نقص شده و به‌اشتباه به بافت‌های بدن حمله می‌کنند. این حمله باعث التهاب مزمن و تحریک فیبروبلاست‌ها برای تولید بیشتر کلاژن میشود. نتیجه این واکنش، تشکیل زخم‌های داخلی و سفت‌شدن پوست و اندامهای حیاتی مانند ریه، کلیه و قلب است.
۳. سلولهای اندوتلیال و آسیب به عروق خونی
سلولهای اندوتلیال که سطح داخلی عروق خونی را می‌پوشانند، در بیماران مبتلا به اسکلرودرمی دچار آسیب می‌شوند. این اتفاق منجر به:
کاهش انعطاف‌پذیری عروق و نارسایی خون‌رسانی به بافت‌ها بروز سندرم رینود (تغییر رنگ و بی‌حسی انگشتان در سرما) ایجاد زخم‌های پوستی و نکروز (مرگ بافتی) در اندام‌ها
۴. نقص در سلولهای بنیادی و عدم بازسازی بافت‌ها
سلولهای بنیادی به طور طبیعی مسئول ترمیم و جایگزینی سلولهای آسیب‌دیده هستند، اما در اسکلرودرمی:
این سلول‌ها توانایی کافی برای بازسازی بافت‌های تخریب‌شده را ندارند. به‌جای ترمیم طبیعی، بافت‌های فیبروتیک (زخم‌های ضخیم و غیرقابل‌انعطاف) شکل می‌گیرند. این مشکل در اندام‌هایی مانند ریه و کلیه میتواند باعث نارسایی‌های شدید شود.
۵. اختلال در تعادل پیام‌های سلولی
در بدن، پیام‌های مولکولی بین سلول‌ها باید تنظیم شوند تا عملکرد سلولی متعادل باقی بماند. اما در اسکلرودرمی:
پیام‌های بین سلولهای ایمنی و فیبروبلاست‌ها دچار اختلال میشود. پروتئین‌هایی مانند TGF-β (فاکتور رشد تغییردهنده بتا) بیش از حد فعال شده و باعث تحریک مداوم فیبروبلاست‌ها می‌شوند. این روند باعث میشود بافت‌ها ضخیم‌تر و عملکرد طبیعی آن‌ها مختل شود.
جمع‌بندی
اسکلرودرمی ناشی از یک زنجیره پیچیده از اختلالات سلولی و پیام‌های مولکولی نادرست است. فعالیت بیش از حد فیبروبلاست‌ها، نقص در سیستم ایمنی، آسیب به عروق خونی، اختلال در سلولهای بنیادی و نامتعادل شدن سیگنال‌های سلولی، همگی در بروز این بیماری نقش دارند. درک این فرایندها میتواند به یافتن درمان‌های جدید برای کنترل یا متوقف کردن بیماری کمک کند.
نقش سلولهای بنیادی در بیماری اسکلرودرمی
در سال‌های اخیر، درمان با سلولهای بنیادی به‌عنوان یکی از رویکردهای نوین برای کاهش علائم و توقف پیشرفت اسکلرودرمی موردتوجه محققان قرار گرفته است. این روش درمانی به دلیل توانایی بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده، تعدیل سیستم ایمنی و کاهش التهاب، امیدهای زیادی را برای بیماران اسکلرودرمی ایجاد کرده است.
۱. چرا سلولهای بنیادی در اسکلرودرمی مؤثرند؟
اسکلرودرمی یک بیماری خودایمنی است که در آن سلولهای ایمنی به‌اشتباه به بافت‌های بدن حمله می‌کنند. در نتیجه، پوست، رگ‌های خونی و اندامهای داخلی سفت و ضخیم می‌شوند. سلولهای بنیادی قادرند:
سیستم ایمنی را تعدیل کنند و از حمله خودایمنی جلوگیری کنند.
سلولهای آسیب‌دیده را ترمیم کنند و باعث بهبود بافت‌های سفت‌شدن شوند.
التهابات را کاهش دهند و روند بیماری را کند کنند.
رگ‌زایی را تحریک کنند و جریان خون را در بافت‌های درگیر بهبود بخشند.
۲. انواع سلولهای بنیادی مورداستفاده در درمان اسکلرودرمی
سلولهای بنیادی مزانشیمی (MSC): از مغز استخوان، چربی یا بندناف استخراج می‌شوند. خاصیت ضدالتهابی و ترمیمی بالا دارند. در آزمایشات بالینی، تأثیر مثبتی بر بهبود ضخامت پوست، کاهش فیبروز و افزایش انعطاف‌پذیری بافت‌ها نشان داده‌اند.
سلولهای بنیادی خون‌ساز (HSC): از مغز استخوان یا خون محیطی گرفته می‌شوند. معمولاً برای بازسازی سیستم ایمنی پس از پیوند مغز استخوان استفاده می‌شوند. در بیماران با اسکلرودرمی شدید، این سلول‌ها می‌توانند فعالیت ایمنی غیرطبیعی را تنظیم کنند.
سلولهای بنیادی القایی پرتوان (iPSC): از سلولهای بالغ (مانند سلولهای پوستی) به حالت بنیادی بازگردانده می‌شوند. پتانسیل بالایی برای تبدیل‌شدن به انواع مختلف سلولهای بافتی دارند. در تحقیقات پیش‌بالینی، قابلیت ترمیم رگ‌ها و بافت‌های سفت شده در اسکلرودرمی را نشان داده‌اند.
۳. روش‌های درمانی مبتنی بر سلولهای بنیادی در اسکلرودرمی
تزریق مستقیم سلولهای بنیادی: در این روش، سلولهای بنیادی به داخل خون یا مستقیماً به نواحی آسیب‌دیده (مانند پوست یا ریه‌ها) تزریق می‌شوند. باعث کاهش التهاب، بهبود عملکرد بافت‌ها و جلوگیری از پیشرفت بیماری میشود.
پیوند سلولهای بنیادی خون‌ساز (HSCT): در بیمارانی که به درمان‌های معمولی پاسخ نمی‌دهند، این روش میتواند سیستم ایمنی را مجدداً تنظیم کند. ابتدا، شیمی‌درمانی برای ازبین‌بردن سلولهای معیوب ایمنی انجام میشود و سپس سلولهای بنیادی جدید به بیمار پیوند داده می‌شوند. نتایج مطالعات نشان داده که این روش میتواند پیشرفت بیماری را متوقف کرده و حتی علائم را کاهش دهد.
کشت و مهندسی سلولهای بنیادی: دانشمندان در حال تحقیق روی اصلاح ژنتیکی سلولهای بنیادی برای افزایش توانایی ترمیمی آن‌ها هستند. این روش میتواند در آینده منجر به درمان‌های اختصاصی‌تر و مؤثرتر برای بیماران اسکلرودرمی شود.
۴. مزایا و محدودیت‌های درمان با سلولهای بنیادی در اسکلرودرمی
مزایا: کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران‌ترمیم و بازسازی بافت‌های سفت شده کاهش التهابات و تنظیم سیستم ایمنی کاهش نیاز به داروهای سرکوب‌کننده ایمنی
محدودیت‌ها و چالش‌ها: هزینه بالا و در دسترس نبودن گسترده خطرات مرتبط با پیوند، از جمله پس‌زدگی و عفونت نیاز به تحقیقات بیشتر برای بهینه‌سازی روش‌های درمانی
۵. آینده درمان اسکلرودرمی با سلولهای بنیادی
تحقیقات جدید نشان می‌دهند که ترکیب سلولهای بنیادی با روش‌های دیگر، مانند ژن‌درمانی و داروهای هدفمند، میتواند اثربخشی را افزایش دهد.
استفاده از سلولهای بنیادی پرتوان القایی (iPSC) برای تولید سلولهای تخصصی جدید، ممکن است به درمان قطعی اسکلرودرمی در آینده منجر شود.
پیشرفت در مهندسی بافت و چاپ زیستی سه‌بعدی میتواند به بازسازی بخش‌های آسیب‌دیده بدن کمک کند.
جمع‌بندی
درمان با سلولهای بنیادی یک رویکرد نوین و امیدبخش برای اسکلرودرمی است که میتواند با ترمیم بافت‌ها، کاهش التهاب و تعدیل سیستم ایمنی به بیماران کمک کند. در حال حاضر، پژوهش‌های گسترده‌ای برای بهبود این روش در حال انجام است و انتظار می‌رود در آینده، سلول‌درمانی یکی از روش‌های استاندارد برای کنترل و حتی درمان اسکلرودرمی شود.
آیا اسکلرودرمی درمان قطعی دارد؟
در حال حاضر، درمان قطعی برای اسکلرودرمی وجود ندارد، اما روش‌های جدید پزشکی، سلولهای بنیادی و طب سنتی می‌توانند به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کنند.
نقش سلولهای بنیادی در درمان اسکلرودرمی چیست؟
سلولهای بنیادی می‌توانند با کاهش التهاب، بازسازی بافت‌ها و تعدیل سیستم ایمنی در بهبود بیماران مبتلا به اسکلرودرمی نقش مهمی ایفا کنند. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که پیوند سلولهای بنیادی میتواند روند پیشرفت بیماری را کندتر کند.
آیا روش‌های درمانی جدیدی برای اسکلرودرمی وجود دارد؟
بله، علاوه بر داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، تحقیقات جدید بر روی درمان‌های بیولوژیک، پیوند سلولهای بنیادی و مهندسی بافت در حال انجام است که می‌توانند امیدی برای بهبود بیماران باشند.
اسکلرودرمی از دیدگاه طب سنتی چگونه بررسی میشود؟
طب سنتی اسکلرودرمی را به عنوان اختلالی در مزاج و عملکرد خون و عروق در نظر می‌گیرد و بر پاکسازی بدن، تقویت سیستم ایمنی و بهبود عملکرد اندام‌ها تأکید دارد.
آیا داروهای گیاهی می‌توانند به درمان اسکلرودرمی کمک کنند؟
برخی داروهای گیاهی مانند سیاه‌دانه، آویشن، بابونه و ریشه شیرین‌بیان به عنوان تقویت‌کننده سیستم ایمنی و ضدالتهاب شناخته شده‌اند و ممکن است به کاهش علائم بیماری کمک کنند.
بیشتر بخوانید
