مقدمه:
چشم به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین اعضای بدن، نقش حیاتی در زندگی روزمره ما دارد. هرگونه عفونت یا بیماری در این عضو میتواند کیفیت زندگی را تحت‌تأثیر قرار دهد. عفونت چشم یکی از مشکلات شایع است که میتواند به دلایل مختلفی از جمله باکتریها، ویروسها و حتی عوامل محیطی ایجاد شود. بسیاری از افراد به دنبال درمان‌های ایمن و طبیعی برای این مشکلات هستند، و طب سنتی با ارائه روش‌های ساده و مؤثر میتواند گزینه‌ای مناسب برای درمان و پیشگیری از این بیماری‌ها باشد. در ادامه، به بررسی علائم، دلایل و درمان‌های عفونت‌های چشمی با استفاده از طب سنتی خواهیم پرداخت.
شناخت دقیق عفونت چشمی
عفونت چشم چیست؟
عفونت چشم به شرایطی گفته میشود که بافتهای مختلف چشم، از جمله پلک، قرنیه یا ملتحمه، به دلیل وجود عوامل بیماری‌زا مانند باکتریها، ویروسها، قارچها یا انگل‌ها دچار التهاب یا آسیب شوند. این عفونت‌ها میتوانند از خفیف تا شدید متغیر باشند و در صورت عدم درمان مناسب، حتی ممکن است به مشکلات جدی بینایی منجر شوند.
عفونت چشم ممکن است به شکل قرمزی، درد، خارش، ترشح غیرطبیعی یا تاری دید ظاهر شود. عوامل مختلفی مانند رعایت‌نکردن بهداشت، تماس با اشیای آلوده، استفاده غیرصحیح از لنزهای تماسی یا ضعف سیستم ایمنی میتوانند در ایجاد این نوع عفونت‌ها نقش داشته باشند. شناخت علائم و عوامل آن اولین قدم برای پیشگیری و درمان مؤثر است.
علل و علائم ابتلا عفونت چشم
عفونت‌های چشمی میتوانند به دلایل مختلفی ایجاد شوند و با علائم متنوعی همراه باشند. در ادامه به بررسی علل و علائم شایع این عفونت‌ها می‌پردازیم:
علل عفونت چشم:
باکتریها: برخی باکتریها میتوانند باعث عفونت‌هایی مانند ورم ملتحمه باکتریایی شوند.
ویروسها: ویروس‌هایی مانند آدنوویروس‌ها میتوانند منجر به التهاب ملتحمه ویروسی شوند.
قارچها: در موارد نادر، قارچها میتوانند عفونت‌های چشمی ایجاد کنند.
انگل‌ها: برخی انگل‌ها نیز میتوانند به عفونت‌های چشمی منجر شوند.
استفاده نادرست از لنزهای تماسی: عدم رعایت بهداشت در استفاده از لنزها میتواند خطر عفونت را افزایش دهد.
تماس با دست‌ها یا اشیا آلوده: لمس چشم با دست‌های آلوده یا استفاده از لوازم آرایشی مشترک میتواند میکروب‌ها را به چشم منتقل کند.
علائم عفونت چشم:
قرمزی چشم: یکی از شایع‌ترین علائم عفونت‌های چشمی است.
خارش و سوزش: احساس خارش یا سوزش در چشم میتواند نشان‌دهنده عفونت باشد.
ترشحات چشمی: ترشحات زرد، سبز یا سفیدرنگ که ممکن است باعث چسبیدن پلک‌ها به هم شوند.
تورم پلک‌ها: پلک‌ها ممکن است متورم و دردناک شوند.
حساسیت به نور: افراد ممکن است در مواجهه با نور دچار ناراحتی شوند.
تاری دید: عفونت میتواند باعث کاهش وضوح بینایی شود.
احساس وجود جسم خارجی در چشم: برخی افراد احساس می‌کنند چیزی در چشمشان وجود دارد.
انواع عفونت چشم
عفونت‌های چشم بر اساس علت و ناحیه آسیب‌دیده به چند دسته تقسیم میشوند. در ادامه به رایج‌ترین انواع آن اشاره می‌کنیم:
1. ورم ملتحمه (Conjunctivitis):
تعریف: التهاب یا عفونت غشای نازکی که روی سطح داخلی پلک و سفیدی چشم را پوشانده است.
علل: عفونت‌های ویروسی (مانند آدنوویروس‌ها). عفونت‌های باکتریایی (مانند استافیلوکوک). حساسیت‌ها (مانند آلرژی به گرده یا مواد شیمیایی).
علائم: قرمزی چشم، خارش، ترشح و آبریزش چشم.
2. گلمژه (Stye):
تعریف: التهاب یا عفونت غدد چربی در لبه پلک.
علل: انسداد غدد چربی به دلیل عفونت باکتریایی (اغلب استافیلوکوک).
علائم: تورم دردناک، قرمزی و وجود توده کوچک روی پلک.
3. بلفاریت (Blepharitis):
تعریف: التهاب لبه پلک‌ها که ممکن است به عفونت منجر شود.
علل: رشد بیش از حد باکتریها. مسدودشدن غدد چربی. شرایط پوستی مانند شوره سر یا روزاسه.
علائم: خارش، قرمزی، تورم و پوسته‌پوسته شدن لبه پلک.
4. کراتیت (Keratitis):
تعریف: التهاب یا عفونت قرنیه (لایه شفاف جلوی چشم).
علل: استفاده طولانی‌مدت از لنزهای تماسی. عفونت‌های ویروسی (مانند هرپس سیمپلکس). آسیب‌دیدگی چشم.
علائم: درد شدید، قرمزی، تاری دید و حساسیت به نور.
5. آبسه قرنیه (Corneal Ulcer):
تعریف: زخم‌های عمیق در قرنیه که معمولاً ناشی از عفونت است.
علل: باکتریها یا قارچها. آسیب مستقیم به چشم.
علائم: درد شدید، کاهش دید، قرمزی و ترشحات چشم.
6. یووئیت (Uveitis):
تعریف: التهاب بخش میانی چشم (یووئا) که میتواند به علت عفونت یا بیماری‌های خودایمنی رخ دهد.
علائم: درد چشم، تاری دید، قرمزی و حساسیت به نور.
7. سلولیت مداری (Orbital Cellulitis):
تعریف: عفونت بافتهای اطراف چشم که معمولاً ناشی از عفونت سینوس‌ها است.
علائم: تورم شدید پلک، تب، درد و کاهش حرکت چشم.
8. عفونت غدد اشکی (Dacryocystitis):
تعریف: عفونت مجرای اشکی که معمولاً به دلیل انسداد مجرای اشک رخ می‌دهد.
علائم: درد و تورم در نزدیکی بینی، قرمزی و ترشحات چرکی.
9. هرپس چشمی (Ocular Herpes):
تعریف: عفونت ویروسی ناشی از ویروس هرپس سیمپلکس.
علائم: قرمزی چشم، درد، زخم قرنیه و حساسیت به نور.
نکته:
برای هر نوع عفونت، مراجعه به چشم‌پزشک جهت تشخیص دقیق و درمان مناسب بسیار مهم است. درمان میتواند شامل قطره‌های آنتی‌بیوتیکی، ضدویروسی، یا حتی اقدامات جراحی باشد.
فرق گلمژه و عفونت چشم:
هر دو گلمژه و عفونت چشم نوعی عفونت هستند که میتوانند علائم مشابهی ایجاد کنند، اما تفاوت‌های مهمی دارند که باعث تمایز آنها از یکدیگر میشود.
1. تعریف و علت:
گلمژه (Stye):گلمژه یک عفونت موضعی است که در نتیجه التهاب یکی از غدد چربی در لبه پلک رخ می‌دهد. این عفونت معمولاً ناشی از باکتری استافیلوکوک است که وارد غدد چربی میشود. گلمژه معمولاً در اثر مسدودشدن غده چربی به وجود می‌آید.
عفونت چشم: عفونت چشم یک اصطلاح عمومی است که برای انواع مختلف عفونت‌ها و التهاب‌های چشم استفاده میشود. این عفونت میتواند به علت‌های مختلفی مانند باکتریها، ویروسها، قارچها یا حساسیت‌ها ایجاد شود و ممکن است بر روی ملتحمه، قرنیه، پلک‌ها یا سایر بافتهای چشم تأثیر بگذارد. رایج‌ترین انواع عفونت‌های چشم شامل ورم ملتحمه (Conjunctivitis)، کراتیت (Keratitis)و بلفاریت (Blepharitis)هستند.
2. محل بروز:
گلمژه: گلمژه به طور معمول روی لبه پلک ظاهر میشود. این ناحیه دقیقاً در جایی است که مژه‌ها رشد می‌کنند. گلمژه معمولاً به‌صورت یک توده کوچک و دردناک در نزدیکی مژه‌ها ظاهر میشود که میتواند به‌صورت داخلی یا خارجی باشد.
عفونت چشم: عفونت‌های چشم میتوانند در بخشهای مختلف چشم ایجاد شوند، از جمله:
ملتحمه (Conjunctiva): غشای نازک روی سطح داخلی پلک‌ها و سفیدی چشم.
قرنیه (Cornea): لایه شفاف جلوی چشم. غدد اشکی، پلک‌ها و بافتهای دیگر.
3. علائم:
گلمژه: علائم اصلی گلمژه شامل تورم و درد در لبه پلک، قرمزی و ایجاد یک توده کوچک است. معمولاً همراه با خارش و در بعضی موارد ترشح نیز دیده میشود.
عفونت چشم: علائم عفونت‌های چشم‌بسته به نوع عفونت متفاوت است، اما ممکن است شامل قرمزی، ترشح، حساسیت به نور، تاری دید، خارش و درد باشد. عفونت‌های شدیدتر ممکن است با تورم و افزایش ترشح یا حتی کاهش بینایی همراه باشند.
4. درمان:
گلمژه: گلمژه معمولاً خودبه‌خود باگذشت زمان درمان میشود، اما میتوان از کمپرس گرم و استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های موضعی برای تسریع روند بهبودی استفاده کرد. در برخی موارد، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد که گلمژه را تخلیه کند.
عفونت چشم: درمان عفونت‌های چشم به نوع عفونت بستگی دارد. برای عفونت‌های باکتریایی، ممکن است از آنتی‌بیوتیک‌ها، برای عفونت‌های ویروسی از داروهای ضدویروسی، و در عفونت‌های قارچی از آنتی‌فنگال‌ها استفاده شود. برای درمان عفونت‌های ناشی از حساسیت‌ها یا آلرژیها نیز از آنتی‌هیستامین‌ها یا کورتیکواستروئیدها استفاده میشود.
5. مدت‌زمان درمان:
گلمژه: معمولاً ظرف چند روز بهبود می‌یابد، اما در مواردی که درمان مناسب صورت نگیرد، ممکن است به یک عفونت مزمن یا آبسه تبدیل شود.
عفونت چشم: بستگی به نوع عفونت دارد. برخی از عفونت‌ها ممکن است سریع درمان شوند، درحالی‌که سایرین ممکن است به درمان طولانی‌تر یا حتی جراحی نیاز داشته باشند.
نتیجه‌گیری:
درحالی‌که گلمژه نوعی خاص از عفونت پلک است، عفونت چشم میتواند شامل انواع مختلفی از عفونت‌ها در بخشهای مختلف چشم باشد. درهرصورت، درمان به‌موقع و مناسب برای جلوگیری از بروز عوارض جدی بسیار مهم است.
علت عفونت چشم بعد از عمل آب‌مروارید
عمل جراحی آب‌مروارید یکی از رایج‌ترین و موفق‌ترین جراحی‌های چشمی است که در آن لنز کدر شده چشم برداشته شده و با لنز مصنوعی جایگزین میشود. اما مانند هر عمل جراحی دیگری، این عمل نیز میتواند با خطراتی همراه باشد که یکی از آنها عفونت چشم است. در اینجا به علت‌های اصلی عفونت چشم پس از عمل آب‌مروارید اشاره می‌کنیم:
1. عدم رعایت بهداشت مناسب در حین یا بعد از عمل
یکی از رایج‌ترین علت‌های عفونت چشم بعد از عمل آب‌مروارید، عدم رعایت بهداشت مناسب در طول جراحی یا بعد از آن است. درصورتی‌که ابزار جراحی یا محیط عمل استریل نباشد، میکروب‌ها وارد چشم شده و موجب عفونت میشوند. بیمار همچنین باید از لمس یا فشاردادن به چشم خود در روزهای پس از جراحی خودداری کند تا از ورود باکتریها به چشم جلوگیری شود.
2. آلودگی در محیط جراحی
آلودگی در محیط جراحی یا استفاده از ابزار آلوده ممکن است منجر به عفونت شود. در برخی موارد، میکروب‌ها ممکن است وارد چشم شوند و عفونت‌هایی مانند اندوفلمایت (نوعی عفونت شدید چشم) ایجاد کنند.
3. پاسخ سیستم ایمنی ضعیف یا بیماری‌های زمینه‌ای
بیمارانی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند (مثل افراد مبتلا به دیابت یا بیماری‌های خودایمنی)، بیشتر مستعد عفونت‌های چشمی پس از عمل جراحی هستند. در این موارد، بدن نمی‌تواند به طور مؤثر با عفونت‌ها مقابله کند و احتمال بروز عفونت افزایش می‌یابد.
4. میکروب‌ها و باکتریها
میکروب‌ها و باکتریها (مثل استافیلوکوک، استرپتوکوک، و دیگر باکتری‌های مقاوم به دارو) ممکن است به داخل چشم نفوذ کرده و باعث عفونت شوند. این باکتریها معمولاً از پوست یا محیط اطراف وارد چشم میشوند.
5. آب و رطوبت در منطقه جراحی
در طول دوره بهبودی، آب و رطوبت میتواند به رشد باکتریها کمک کند. استفاده از مواد شیمیایی یا آب‌های آلوده برای شستشو یا تماس با چشم پس از جراحی، میتواند باعث بروز عفونت شود.
6. استفاده از لنزهای کنتاکت
در برخی از موارد، بیمار ممکن است پس از جراحی آب‌مروارید به طور نادرست از لنزهای کنتاکت استفاده کند. این کار میتواند باعث تحریک و عفونت چشم شود، زیرا لنزها ممکن است به‌عنوان یک محیط مناسب برای رشد باکتریها عمل کنند.
7. التهاب و جراحات پس از جراحی
التهاب و جراحات که در نتیجه عمل ایجاد میشوند، ممکن است به ایجاد شرایطی مناسب برای نفوذ میکروب‌ها کمک کنند. در برخی از موارد، خونریزی یا التهاب میتواند به عفونت منجر شود.
8. اندوفلمایت (Endophthalmitis)
این یکی از عوارض نادر اما جدی است که پس از عمل جراحی آب‌مروارید میتواند رخ دهد. این عفونت شدید در داخل چشم میتواند به طور ناگهانی شروع شده و منجر به آسیب دائمی به چشم و حتی ازدست‌دادن بینایی شود. معمولاً باکتریها یا قارچها از طریق برش‌های جراحی به داخل چشم وارد میشوند.
9. عدم استفاده از داروهای تجویز شده توسط پزشک
پس از عمل جراحی، پزشکان معمولاً داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌های موضعی (قطره چشم) را برای جلوگیری از عفونت تجویز می‌کنند. عدم استفاده منظم از این داروها میتواند خطر عفونت را افزایش دهد.
نتیجه‌گیری:
برای پیشگیری از عفونت بعد از عمل آب‌مروارید، رعایت دقیق دستورات پزشکی، مراقبت از چشم، استفاده از داروهای تجویز شده، و مراقبت از بهداشت فردی بسیار مهم است. همچنین، در صورت بروز هرگونه علائم مانند درد شدید، قرمزی یا ترشح غیرطبیعی از چشم، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد تا از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری شود.
اگر عفونت چشم درمان نشود، چه اتفاقی میافتد؟
عفونت چشم اگر به‌موقع تشخیص داده نشود یا درمان نگردد، میتواند به مشکلات جدی و در برخی موارد دائمی منجر شود. در زیر به پیامدهای احتمالی عدم درمان عفونت چشم اشاره می‌کنیم:
1. گسترش عفونت: عفونت چشم ممکن است از سطح چشم به بافتهای عمیق‌تر گسترش یابد و منجر به شرایطی مانند سلولیت مداری شود که میتواند بسیار خطرناک باشد. در موارد شدید، عفونت ممکن است به مغز سرایت کند و عوارض تهدیدکننده‌ای ایجاد کند.
2. زخم قرنیه: عفونت‌هایی مانند کراتیت یا آبسه قرنیه میتوانند زخم‌هایی روی قرنیه ایجاد کنند. این زخم‌ها ممکن است به کدری قرنیه و کاهش شدید بینایی منجر شوند.
3. کاهش دائمی بینایی: عفونت‌های درمان‌نشده میتوانند به تخریب بافتهای حیاتی چشم منجر شده و کاهش دائمی یا حتی نابینایی را به دنبال داشته باشند.
4. ایجاد آب‌سیاه یا آب‌مروارید: عفونت‌های شدید و طولانی‌مدت میتوانند فشار داخل چشم را افزایش داده و خطر ابتلا به آب‌سیاه (گلوکوم) یا آب‌مروارید را بیشتر کنند.
5. تشدید التهاب و آسیب به بافتهای اطراف چشم: عفونت‌های مزمن ممکن است باعث التهاب مداوم و تخریب غدد اشکی، پلک‌ها یا سایر بافتهای اطراف چشم شوند.
6. عوارض سیستمیک: در برخی موارد، عفونت چشم میتواند به جریان خون وارد شود و عوارض سیستمیک جدی مانند سپسیس (عفونت خون) ایجاد کند.
7. ایجاد آستیگماتیسم یا تغییر شکل قرنیه: زخم‌ها یا آسیب‌های عمیق به قرنیه میتوانند شکل آن را تغییر داده و منجر به آستیگماتیسم یا اختلالات بینایی دیگر شوند.
توصیه:
برای جلوگیری از این عوارض، در صورت مشاهده هرگونه علائم عفونت چشم، مانند قرمزی، درد، تورم یا ترشحات غیرطبیعی، حتماً به چشم‌پزشک مراجعه کنید. درمان به‌موقع با داروهای مناسب مانند آنتی‌بیوتیک‌ها، ضدویروس‌ها یا ضدقارچ‌ها میتواند از عوارض جدی جلوگیری کند.
درمان عفونت چشم با گیاهان دارویی
طب سنتی با استفاده از گیاهان دارویی و روش‌های طبیعی، درمان‌های متنوعی برای عفونت‌های چشم ارائه می‌دهد. این روش‌ها اغلب به دلیل خواص آنتی‌باکتریال، ضدالتهابی و تقویت‌کننده گیاهان دارویی مؤثر هستند و میتوانند در کنار درمان‌های پزشکی مدرن به‌کار روند. در ادامه به برخی از گیاهان دارویی مؤثر در درمان عفونت چشم اشاره می‌کنیم:
1. بابونه
خاصیت: بابونه به دلیل خاصیت ضدالتهابی و ضدباکتریایی یکی از بهترین گزینه‌ها برای درمان عفونت‌های چشمی است.
روش استفاده: مقداری گل بابونه را دم کرده و بگذارید خنک شود.با یک پنبه یا پارچه تمیز، چشم‌ها را با این دمنوش شستشو دهید.این کار را ۲ تا ۳ بار در روز انجام دهید.
2. گل ختمی
خاصیت: گل ختمی به دلیل خاصیت آرام‌بخش و تسکین‌دهنده برای کاهش التهاب و تسریع در بهبود عفونت مؤثر است.
روش استفاده: مقداری گل ختمی را در آب جوش دم کنید.پس از خنک شدن، از آن به‌عنوان محلول شستشوی چشم استفاده کنید.
3. عسل طبیعی
خاصیت: عسل طبیعی به دلیل خاصیت آنتی‌باکتریال قوی، یک درمان محبوب برای عفونت‌های باکتریایی چشم است.
روش استفاده: عسل را با مقدار مساوی آب جوشیده و استریل شده مخلوط کنید.از این ترکیب به‌عنوان قطره چشم استفاده کنید.
نکته:قبل از استفاده از این روش با پزشک مشورت کنید.
4. آلوئهورا
خاصیت: آلوئهورا دارای خاصیت ضدالتهابی و تسکین‌دهنده است و میتواند در کاهش قرمزی و تحریکات ناشی از عفونت چشم مؤثر باشد.
روش استفاده: ژل طبیعی آلوئهورا را استخراج کنید.با آب استریل رقیق کنید و به‌صورت کمپرس سرد روی چشم قرار دهید.
5. چای سبز یا سیاه
خاصیت: چای حاوی تانن است که به کاهش التهاب و قرمزی چشم کمک می‌کند.
روش استفاده: یک چای کیسه‌ای سبز یا سیاه را در آب جوش خیسانده و سپس خنک کنید.چای کیسه‌ای را روی پلک بسته قرار دهید و ۱۰ تا ۱۵ دقیقه نگه دارید.
6. سرمه‌های طبیعی
خاصیت: در طب سنتی استفاده از سرمه اثمد یا سرمه‌های طبیعی برای درمان عفونت چشم و تقویت بینایی توصیه شده است.
روش استفاده: سرمه اثمد را طبق تجویز متخصص طب سنتی در زمان مناسب استفاده کنید.
7. گیاه رازیانه
خاصیت: رازیانه به دلیل خاصیت آنتی‌اکسیدانی و تسکین‌دهنده، برای بهبود التهاب چشم کاربرد دارد.
روش استفاده: دمنوش رازیانه را آماده کرده و اجازه دهید خنک شود.از آن به‌عنوان شستشوی چشم استفاده کنید.
8. روغن بنفشه
خاصیت: روغن بنفشه برای تسکین التهاب و رفع خشکی چشم مؤثر است.
روش استفاده: مقدار کمی روغن بنفشه را اطراف چشم ماساژ دهید.
توجه:از ورود روغن به داخل چشم خودداری کنید.
هشدارها و توصیه‌ها
قبل از استفاده از هرگونه گیاه دارویی، حتماً با پزشک یا متخصص طب سنتی مشورت کنید.در صورت مشاهده علائم شدید مانند درد شدید، تاری دید یا ترشحات چرکی، از درمان خودسرانه پرهیز کرده و به پزشک مراجعه کنید.گیاهان دارویی اغلب به‌عنوان درمان‌های مکمل استفاده میشوند و جایگزین درمان‌های مدرن نیستند.
نتیجه‌گیری
گیاهان دارویی میتوانند نقش مؤثری در پیشگیری و کاهش عفونت‌های چشمی داشته باشند. با این حال، استفاده از آنها باید با دقت و طبق دستور متخصص انجام شود تا بهترین نتیجه حاصل گردد. ترکیب روش‌های سنتی با درمان‌های مدرن، راهکاری ایده‌آل برای بهبود سریع‌تر و مؤثرتر عفونت چشم خواهد بود.
عفونت چشم چیست و چه علائمی دارد؟
عفونت چشم به التهاب یا عفونت بافتهای چشمی یا اطراف آن اشاره دارد. علائم شامل قرمزی، خارش، تورم، ترشح، و کاهش دید میشود.
چه تفاوتی بین گلمژه و عفونت چشم وجود دارد؟
گلمژه عفونت در غدد مژه است و بیشتر به صورت یک برجستگی کوچک در لبه پلک دیده میشود، اما عفونت چشم گسترده‌تر است و کل چشم یا اطراف آن را درگیر می‌کند.
گر عفونت چشم درمان نشود، چه عوارضی ایجاد میشود؟
عدم درمان میتواند به گسترش عفونت، کاهش بینایی، و آسیب دائمی به چشم منجر شود.
چگونه میتوان با طب سنتی از عفونت چشم پیشگیری کرد؟
طب سنتی پیشنهاد می‌کند با مصرف مواد ضدالتهابی مانند عسل، آب گل ختمی، و رعایت بهداشت، از عفونت‌های چشم جلوگیری کنید.
بهترین روش شستشوی چشم برای جلوگیری از عفونت چیست؟
استفاده از آب جوشیده سرد شده یا محلول‌های استریل مانند سرم نمکی توصیه میشود
عفونت چشم و درمان‌های طب سنتی برای بیماری‌های چشمی
شب یلدا و خطر افزایش چربی خون و دیابت: خوراکیهای ممنوعه و توصیههای طب سنتی
نقش طب سنتی چین در درمان دیابت؛ شباهتها و نتایج با مثلث سلامت و طب سنتی ایرانی
آفت دهان یا تبخال چیست؟ تفاوتها + درمان سهسوته خانگی با طب سنتی
ریزش مو سر؛ کشف علت، تاثیر هورمونها، کمبود تغذیهای و نقش مزاج در طب سنتی
