معده خانه تمام بیماریها را بهتر بشناسیم
معده یک عضو هضمی- غده ای است که علاوه بر عمل هضم غذاها، هورمون های زیادی را ترشح می نماید از جمله کارهای هضمی معده: ادامه ی هضم قندها که در دهان و از طریق بزاق شروع شده است، اضافه کردن یک ماده ی اسیدی بسیار قوی به مواد غذایی خورده شده است که این مواد را به یک ماده ی نیمه جامد به نام کیموس (chime) تبدیل می نماید و همچنین بوسیله ی ماده ی آنزیمی به نام پپسین پروتئین ها را به اجزای سازنده ی آن تبدیل می کند تا توسط سلولهای جذبی روده ها قابل برداشت باشند. علاوه بر اینها معده آنزیم دیگری به نام لیپاز ترشح می نماید که موجب هضم تری گلیسیرید ها می شود
معده دارای نواحی چهار گانه می باشد که شامل فم المعده (کاردیا) یا دهانه معده، فوندوس یا قعر معده ، جسم یا تنه معده و پیلور یا خروجی معده است که این نواحی از نظر سلولی با هم تفاوت دارند و زیر میکروسکوپ قابل تشخیص هستند ولی تمام آنها دارای چهار لایه ی: 1) مخاط و عضله ی مخاطی 2) زیر مخاط 3) لایه عضلانی اصلی 4) لایه فیبری خارجی می باشند
یکی از عجایب خلقت خداوند تعالی مقاومت دیواره ی نازک به اصطلاح گوشتی معده در برابر اسید کلریدریک بسیار قوی است که اگر روی سنگ بریزیم سوراخ می کند و فرو می رود و همچنین هر چه می خوریم را حل می کند !!! ولی چگونه؟ سطح داخلی معده توسط یک لایه سلول استوانه ای ساده پوشیده شده است که بصورت به هم پیوسته یک لایه ی حفاظتی ایجاد می نماید و این عمل را توسط ترشح نوعی گیکوپروتئین یا ماده ی قندی – پروتئینی انجام می دهد که با چربیها و یون های بی کربنات آزاد شده از سطح سلولها ترکیب می شوند و یک لایه ژل مانند نسبتآ ضخیم آب گریز تشکیل می دهند که بسیار محکم به سطح سلولها چسبیده است و نمی گذارد تا اسید دیواره ی معده را هضم نماید و همچنین دیواره معده باید در برابر پپسین ، لیپاز نیز مقاوم باشد و همچنین سلولهای سطحی یک خط مهم دفاعی را تشکیل می دهند که در نتیجه حفاظت موکوس، اتصالات محکم بین سلولی و ناقل های یونی باعث تعادل اسیدیته داخل سلولی و تولید یون بی کربنات می گردند، همچنین بستر غنی عروقی زیرین نیز برای تامین یون های بی کربنات، مواد غذایی و اکسیژن برای سلولهای سطحی بسیار ضروری است و فراورده های .متابولیک سمی را باید پاکسازی نماید
سلولهای غددی ناحیه کاردیا یا فم المعده بیشتر ترشح کننده ی ماده ی لزجی به نام موکوس هستند ولی سلولهای غددی ناحیه قعر و تنه ی معده شامل سلولهای ترشح کننده ی موکوس، اسید و سلولهای اصلی می باشند، علاوه بر اینها سلولهای اصلی آنزیم لیپاز و هورمون پپسین را هم ترشح می نمایند که به ترتیب برای هضم چربی ها و کنترل اشتهای انسان کاربرد دارند، بنابر این شاید این نکته قابل توجه است که کمبود انرژی در سلولهای اصلی معده موجب اختلال در مکانیسم سیری انسان شده و یک نوع گرسنگی دائمی بیمار گونه بوجود می آورد که این بیماری اغلب در افرادی بوجود می آید که بیشتر از مواد با طبع سرد استفاده می نمایند و به مرحله ی سیری ناپذیری و خورن بیش از حد می رسند که می تواند نهایتآ موجب مرگ بیمار در اثر عوارض پرخوری می گردد و درمان آن مصرف غذاهای متعادل شده و یا بیشتر با طبع گرم است. (البته درمان ظرایف خود را دارد که در جای خود بحث می گردد)
حتی بسیاری از اضافه وزن های مرضی در اثر خوردن مواد با طبع سرد است که مکانیسم سیری را مختل مینماید
از سلولهای دیگر معده می توان به سلولهای انترواندو کربن اشاره نمود مثل سلولهای انتروکرومافین که در فوندوس معده یافت می شوند که ماده ی سروتونین را ترشح می نمایند، که سروتونین باعث افزایش تحرک روده شده و جلوی یبوست را می گیرد بنابراین کمبود انرژی تغذیه ای و کم کاری این سلولها باعث یبوست شدید می شود
سلول دیگر از سلولهای معده سلولی است که هورمون گاسترین را ترشح می نماید که گاسترین ترشح اسید معده را توسط سلولهای جداری معده تحریک می کند
لایه عضلانی اصلی معده شامل سه لایه مایل داخلی، حلقوی میانی و طولی خارجی است که قدرت و قوت عملکرد این عضلات صاف، برای کوبیدن، ساییدن و مخلوط کردن مواد غذایی، در هضم غذاها بسیار موثر است و باز مصرف غذاهای با طبع سرد و خوردن مخلوط سردی ها موجب کمبود انرژی در این سلولها شده و معده را در مخلوط کردن و کوبیدن مواد غذایی تنبل نموده و موجب ورود غذاهای هضم نشده به داخل روده ها و هضم این مواد توسط میکرواورگانیسم های طبیعی داخل روده ها و تولید گاز فراوان در روده ها و اصطلاحآ بیماری بسیار شایع نفخ شدید می گردد
از آنجائیکه عملکرد معده برای هضم غذاها و تبدیل غذاها به انرژی بدن و نهایتآ تمام سلولهای بدن و اعمال حیاتی آنها بسیار ضروری است و اختلال هر سلول در بدن می تواند ریشه ی یک بیماری خاص در بدن باشد، بنابر این بد کار کردن معده می تواند سر منشآ و خانه ی تمام بیماریهای بدن ما باشد و این فرمایش حکیمانه ی حضرت رسول صل الله علیه و آله و سلم در حدود 1400 سال قبل جای شگفتی بسیار دارد که فرمودند المعده بیت کل داء (معده خانه ی تمام بیماریهاست) نکته جالب دیگر این است که آنزیم بسیار مهم پپسین برای کار خود نیاز به اسیدیته در حد کمتر از عدد 5 دارد که با خوردن آب و مایعات در بین غذا این اسیدیته به بالای عدد 5 می رود، لذا این آنزیم غیر فعال میشود و در نتیجه غذاها هضم نمی شوند و چرخه معیوب ورود غذاهای هضم نشده به روده ها و نفخ شدید بوجود می آید و باز اشاره به این نکته می شود که در دین عزیزما خوردن فراوان آب و همچنین خورد آب مابین غذاها کراهت دارد
دکتر حسن اکبری
متخصص و دانشیار آسیب شناسی سلولی
و محقق و مدرس طب اسلامی ایرانی
