هیچ‌چیز برای پدر و مادر سخت‌تر از دیدن بی‌قراری بچه‌شون نیست. وقتی کوچولوی نازنینمون مدام به سرویس میره، اشتها نداره، بی‌حال شده و پوستش بی‌آب به نظر میرسه، سریع ذهنمون میره سمت اسهال کودک.
اما نگران نباش! این یکی از مشکلات رایجیه که خیلی از بچه‌ها بهش دچار میشن و با کمک درمان‌های ساده، خانگی و به‌ویژه روش‌های طب سنتی ایرانی، خیلی زود قابل‌کنترل و درمانه.
تو این مقاله کامل و بی‌نقص، می‌خواهیم با هم بفهمیم:
چرا اسهال پیش میاد؟
چه علامت‌هایی داره؟
کی باید نگران بشیم؟
و مهم‌تر از همه، با چی خوبش کنیم؟
مقاله رو تا آخر بخون، چون نسخه‌های بی‌نظیری برات داریم که هم امتحانشون رو پس‌دادن، هم با بدن کودک سازگارن و هیچ ضرری ندارند.
شناخت جامع بیماری اسهال
اسهال کودکان دقیقاً یعنی چی؟
اسهال در کودکان یعنی خروج مدفوع آبکی، شل یا با دفعات بیش از حد طبیعی. اگه کودک شما در طول روز بیشتر از سه بار مدفوع آبکی داشته باشه، به‌احتمال زیاد دچار اسهال شده.
این موضوع ممکنه خیلی ساده و موقتی باشه، اما بعضی وقت‌ها نشونه‌ی یک مشکل جدی‌تره که نباید پشت‌گوش انداخت.
از دید طب سنتی، اسهال میتونه نشونه‌ای از به‌هم‌ریختن تعادل مزاج کودک باشه. مثلاً ممکنه ناشی از غلبه حرارت، خوردن غذای ناسازگار با مزاج، یا سردی زیاد باشه.
تفاوت اسهال معمولی و خطرناک چیه؟
| نوع اسهال | مدت زمان | نشانه‌ها |
|---|---|---|
| اسهال ساده | کمتر از ۲ روز | بدون تب یا استفراغ |
| اسهال ویروسی | ۳ تا ۷ روز | تب، حالت تهوع، بی‌حالی |
| اسهال مزمن | بیشتر از ۲ هفته | کاهش وزن، خون در مدفوع، کم‌آبی بدن |
در هر کدوم از این موارد، توجه به حال عمومی کودک خیلی مهمه. اگر کودک خواب‌آلود، بی‌حال یا کم‌اشتها شد، باید سریع‌تر پیگیری بشه.
انواع اسهال در کودکان
نمودار مدفوع بریستول، نموداری است که غلظت‌های مختلف مدفوع را توصیف می‌کند.
این نمودار اغلب برای کمک به پزشکان و بیماران در شناسایی انواع مدفوع استفاده می‌شود. در زیر یک نمودار مدفوع بریستول اصلاح‌شده آمده است.
مدفوع با غلظت ۴-۵ بریستول معمولاً اسهال در نظر گرفته می‌شود.
اسهال در کودکان فقط یک حالت نداره؛ ممکنه شکل‌های مختلفی داشته باشه و هر نوعش نشونه‌ی یک مشکل خاص تو بدن کوچولوی ما باشه. شناخت نوع اسهال کمک میکنه تا پدر و مادرها بدونن با چه چیزی طرفن و چه زمانی باید نگران بشن.
1. اسهال حاد در کودکان
اسهال حاد یعنی اسهالی که ناگهانی شروع میشه و کمتر از دو هفته طول میکشه.
علت‌های رایج: ویروس‌ها (مثل روتاویروس، نوروویروس) باکتری‌ها (مثل سالمونلا، ای‌کولای) انگل‌ها (مثل ژیاردیا) مصرف غذا یا آب آلوده
در این موارد، مهم‌ترین اقدام، جبران آب و املاح ازدست‌رفته با محلول‌های خوراکی (ORS) هست.
2. اسهال مزمن در کودکان
اسهال مزمن یعنی اسهالی که بیش از دو تا سه هفته ادامه داره.
علل احتمالی: حساسیت یا آلرژی به مواد غذایی (مثل شیر گاو یا گلوتن) مشکلات گوارشی (مثل بیماری سلیاک، سندروم روده تحریک‌پذیر) سوءتغذیه یا کمبود آنزیم‌های گوارشی (مثل لاکتاز)
نکته مهم: اسهال مزمن معمولاً نیاز به بررسی تخصصی توسط پزشک یا متخصص گوارش کودکان داره.
3. اسهال آبکی یا رقیق
این نوع اسهال مثل آب جاریه و خطر کم‌آبی شدید برای کودک داره.
مهم‌ترین کار در این نوع، تأمین آب و الکترولیت بدنه تا از افت فشار و شوک جلوگیری بشه.
راهکار: استفاده از دمنوش‌های سبک مثل نعناع یا بابونه به همراه ORS توصیه میشه (البته زیر نظر پزشک).
4. اسهال خونی یا مخاطی
اگه در مدفوع کودک رگه‌های خون، مخاط یا چرک دیده بشه، نشونه‌ی یه عفونت جدی یا التهاب روده است.
شایع‌ترین علت‌ها:
دیزانتری (عفونت باکتریایی شدید) کولیت اولسراتیو یا بیماری کرونانگل‌هایی مثل آمیب
این نوع اسهال نیاز فوری به مراجعه پزشک و حتی آزمایش مدفوع داره.
5. اسهال ناشی از دندان درآوردن
خیلی از مادرها موقع دندان‌درآوردن نوزاد متوجه شل‌شدن مدفوع میشن.
علت اصلیش تغییر در ترشح بزاق و وارد کردن اجسام به دهانه که ممکنه باعث عفونت‌های خفیف بشه.
6. اسهال ناشی از تغذیه مصنوعی
بعضی نوزادها به ترکیبات موجود در شیرخشک حساسیت دارن و بدنشون با اسهال واکنش نشون میده.
راهکار: بررسی نوع شیرخشک، مشورت با پزشک و استفاده از انواع کم‌لاکتوز یا تخصصی.
علائم اسهال کودک چطور خودش رو نشون میده؟
وقتی کوچولوی نازنینت حالش خوب نیست، اولین نشونه‌هاش رو از رفتارش و ظاهرش می‌فهمی. اما بعضی وقتا تشخیصش سخت‌تر از اون چیزیه که فکر می‌کنی. بیایم با هم ببینیم دقیقاً اسهال کودک چه جور خودشو نشون میده:
1. مدفوع شل، آبکی و زیاد
اولین و مشخص‌ترین نشونه اسهاله.
اگر بچه‌ای در یک روز بیشتر از ۳ بار مدفوع شل، آبکی یا عجیب‌غریب داشت، به‌خصوص اگر با بو یا رنگ غیرعادی همراه باشه، باید جدی گرفته بشه. این مدفوع ممکنه:
رنگش روشن‌تر یا سبز بشه
بوی تند و زننده‌تری داشته باشه
توش لعاب (موکوس) دیده بشه
حالت کف‌دار یا لزج داشته باشه
2. تب
تب معمولاً همراه با اسهال‌های ویروسی یا باکتریایی دیده میشه. اگه دمای بدن کودک از ۳۷.۸ درجه سانتی‌گراد بالاتر رفت، به‌خصوص اگه طولانی‌مدت بمونه یا همراه با لرز باشه، حتماً باید بررسی بشه.
3. بی‌حالی، خواب زیاد یا زودرنجی
کودکی که حالش خوب نیست، معمولاً:
بیشتر از همیشه می‌خوابه
بازی نمی‌کنه یا به اسباب‌بازی‌ها علاقه نشون نمیده
با کوچک‌ترین چیزی گریه میکنه یا زود عصبانی میشه
ناله میکنه یا صداهاش تغییر میکنه
4. تهوع و استفراغ
اسهال معمولاً باحالت تهوع یا استفراغ همراه میشه، به‌ویژه توی روزهای اول. استفراغ مکرر میتونه باعث ازدست‌رفتن سریع آب بدن بشه و این برای کودک خطرناکه.
5. علائم کم‌آبی بدن
یکی از مهم‌ترین و خطرناک‌ترین پیامدهای اسهال، کم‌آبی بدنه که خیلی سریع توی بچه‌ها اتفاق میفته.
نشانه‌های کم‌آبی:
خشک‌شدن لب‌ها و زبان
ادرار کمتر از حد معمول (پوشک خشک میمونه یا دیربه‌دیر خیس میشه)
گودافتادن چشم‌ها
گریه بدون اشک
پوست شل و چروک شده
سردشدن دست و پاها
تنفس سریع یا سطحی
خواب‌آلودگی یا بی‌قراری شدید
اگه چند تا از این علائم با هم دیده شد، مراجعه فوری به پزشک لازمه.
6. تغییر بوی مدفوع
اگه بوی مدفوع به طور ناگهانی تند، اسیدی یا تعفن‌آور شد، ممکنه نشونه یک عفونت ویروسی یا باکتریایی باشه.
7. وجود خون یا موکوس در مدفوع
خون روشن: نشونه التهاب یا عفونت جدی دستگاه
گوارشه موکوس: لیز، لعاب‌دار یا حالت ژله‌ای، معمولاً در اسهال‌های باکتریایی یا انگلی دیده میشه
این موردها از هشدارهای مهم هستن و باید حتماً بررسی پزشکی بشه.
8. بی‌اشتهایی یا کاهش وزن
کودکانی که دچار اسهال هستن، معمولاً غذا یا شیر نمی‌خوان. این موضوع اگر چند روز ادامه داشته باشه یا باعث لاغری بشه، باید جدی گرفته بشه.
9. کاهش سطح انرژی و بازی‌نکردن
یکی دیگه از علائم واضح، کاهش علاقه به بازی و تحرکه.
اگه بچه‌ای که همیشه بازیگوش بوده، ناگهان کم‌تحرک و ساکت شده، ممکنه دلیلش اسهال یا کم‌آبی باشه.
نتیجه‌گیری:
در ظاهر شاید اسهال موضوع ساده‌ای به نظر بیاد، ولی اگه زود تشخیص داده نشه و رسیدگی نشه، میتونه برای کودک خطرناک باشه، به‌خصوص به خاطر کم‌آبی. توی بخش بعدی میریم سراغ اینکه چه وقت‌هایی باید فوراً به پزشک مراجعه کنیم؟ و بعد از اون، بهترین درمان‌های خانگی و سنتی برای اسهال کودکان رو معرفی می‌کنیم.
علت‌های شایع اسهال در کودکان
در ادامه، رایج‌ترین دلیل‌هایی که باعث اسهال در بچه‌ها میشن رو خیلی روان و طبقه‌بندی‌شده توضیح میدیم:
عفونت‌های ویروسی
ویروس‌ها مهم‌ترین علت اسهال در بچه‌ها هستن.
رایج‌تریناشون:
روتاویروس (شایع‌ترین عامل در کودکان زیر ۵ سال)
نوروویروس، آدنوویروس
این نوع اسهال معمولاً با تب، استفراغ و آبکی بودن شدید مدفوع همراهه.
عفونت‌های باکتریایی
باکتری‌هایی مثل:
ای‌کولای (E.coli)
سالمونلا
شیگلا
ممکنه اسهال با بوی بد، تب بالا، و گاهی خون در مدفوع همراه باشه.
این موارد خطرناک‌ترین و باید سریع به پزشک مراجعه بشه.
عفونت‌های انگلی
انگل‌هایی مثل ژیاردیا یا آمیب هم باعث اسهال‌های مزمن میشن.
نشونه‌ها:
اسهال طولانی‌مدت
لاغری تدریجی
ضعف بدن
نیاز به آزمایش مدفوع و درمان با داروی مخصوص داره.
حساسیت غذایی و تغذیه نامناسب
بعضی بچه‌ها به بعضی مواد غذایی حساسیت دارن:
شیر گاو
لاکتوز
گلوتن (در بیماری سلیاک)
یا ممکنه به دلیل مصرف غذاهای سنگین، چرب یا فاسد دچار اسهال شن.
مصرف آنتی‌بیوتیک
بعضی از داروها، مخصوصاً آنتی‌بیوتیک‌ها، با ازبین‌بردن باکتری‌های مفید روده باعث اسهال میشن.
معمولاً چند روز بعد از مصرف دارو ظاهر میشن و خودشون به‌مرور بهتر میشن، ولی باید مراقب بود.
استرس و دندان‌درآوردن
دندان‌درآوردن ممکنه دستگاه گوارش کودک رو تحریک کنه و باعث مدفوع شل بشه. همچنین، استرس یا تغییر مکان (مثل رفتن به مهدکودک) هم روی شکم بچه‌ها اثر می‌ذاره.
فرق اسهال ویروسی و باکتریایی
گاهی اسهال بچه‌ها به‌خاطر یه ویروس ساده‌ست، اما بعضی وقتا پای باکتری خطرناک‌تری وسطه. فهمیدن تفاوتشون کمک میکنه که بدونیم چه زمانی لازمه فقط مراقبت کنیم و چه زمانی حتماً باید دکتر ببینتش.
اسهال ویروسی
- عاملش معمولاً ویروس‌هایی مثل روتاویروس یا نوروویروسه
بیشتر در فصل پاییز و زمستان دیده میشه
با تب خفیف یا متوسط، حالت تهوع و استفراغ همراهه
مدفوع معمولاً آبکیه، اما خونی نیست
در کودکان زیر ۵ سال خیلی رایجه
معمولاً خودش طی ۳ تا ۵ روز با استراحت و آب‌رسانی خوب بهتر میشه
اسهال باکتریایی
- عاملش باکتری‌هایی مثل اشرشیا کلی (E.coli)، سالمونلا یا شیگلا هستن
ممکنه از غذای آلوده یا آب ناسالم منتقل بشه
تب شدیدتر و مداوم، گاهی همراه با لرز
وجود خون یا موکوس در مدفوع نشونه مهمشه
کودک شدیداً بی‌حال میشه و ممکنه نیاز به آنتی‌بیوتیک داشته باشه
بوی مدفوع خیلی زننده‌تر و ظاهرش غیرطبیعیه
نکته: برای تشخیص دقیق بین ویروسی و باکتریایی، گاهی آزمایش مدفوع نیازه.
فرق اسهال با مدفوع شل چیه؟
یکی از سوال‌های پرتکرار والدین همینه! بعضی وقتا کوچولوت یه مدفوع شل داره و سریع فکر می‌کنیم اسهاله، در حالی که ممکنه اصلاً مشکل خاصی نباشه.
مدفوع شل
- ممکنه گاهی به‌خاطر تغذیه جدید، خوردن میوه زیاد، شیر زیاد یا اضطراب باشه
یک‌بار یا نهایتاً دو بار در روز اتفاق می‌افته
ظاهرش فقط کمی شل‌تره، نه آبکی یا پاشیده
کودک بی‌حال یا بیمار نیست، بازی میکنه و اشتها داره
معمولاً نیاز به درمان خاصی نداره و خودبه‌خود درست میشه
اسهال واقعی
- بیش از ۳ بار در روز مدفوع شل یا آبکی
ظاهر مدفوع خیلی رقیق یا حتی پاشیده‌است
گاهی همراه با تب، تهوع، بی‌حالی یا درد شکم
ممکنه نشونه عفونت، حساسیت غذایی یا بیماری گوارشی باشه
نیاز به درمان داره، به‌ویژه در کودکان زیر ۲ سال
جمع‌بندی: مدفوع شل یه اتفاق گذراست و همیشه نشونه اسهال نیست. ولی اسهال واقعی مجموعه‌ای از علائم رو با هم داره و باید مراقبش بود.
درمان اسهال با طب سنتی؛ وقتی دل بچه‌ها با طبیعت آروم می‌گیره
درمان اسهال با طب سنتی؛ وقتی دل بچه‌ها با طبیعت آروم می‌گیره
اسهال یکی از مشکلات رایج دوران کودکیه که میتونه هم برای بچه اذیت‌کننده باشه، هم برای پدر و مادر نگران‌کننده. خوشبختانه طب سنتی ایرانی راهکارهای بسیار مؤثر، طبیعی و ایمنی برای کنترل و درمان اسهال کودکان داره؛ به‌ویژه زمانی که هنوز نیاز فوری به داروهای شیمیایی وجود نداره. تو این بخش قراره بریم سراغ نسخه‌های سنتی، توصیه‌های تغذیه‌ای و نکات مراقبتی، بر اساس جدیدترین یافته‌ها از سال 2020 تا به امروز.
رویکرد طب سنتی به اسهال
در طب سنتی، اسهال بیشتر ناشی از به‌هم‌خوردن تعادل مزاجی کودک، ضعف در هضم غذا، تغذیه‌ی نامناسب یا سردی زیاد در سیستم گوارش تلقی میشه. پس درمان هم فقط مهار کردن خروج آب از بدن نیست؛ بلکه باید علت‌های ریشه‌ای هم بررسی و اصلاح بشن.
نسخه‌های مؤثر گیاهی برای درمان اسهال کودک
1. عرق نعناع و گلاب
کاهش نفخ، تنظیم مزاج و کاهش حرکات بیش‌ازحد روده.
برای کودکان بالای ۲ سال: ۱ قاشق غذاخوری از ترکیب مساوی نعناع و گلاب، روزی ۲ تا ۳ بار.
- آب‌هویج پخته (سوپ هویج)
سرشار از پتاسیم، قابض، ضدعفونی‌کننده و ایمن برای سنین پایین.
روزی ۲ لیوان؛ بدون نمک یا شکر اضافه.
- شربت سیب پخته با گلاب و کمی عسل (بالای ۲ سال)
هم قابضه، هم کمک به ترمیم مخاط روده میکنه.
- بارهنگ دم‌کرده
ضدالتهاب روده و متعادل‌کننده مزاج؛ مناسب برای بچه‌های بالای ۳ سال.
1 قاشق مرباخوری دانه بارهنگ در 1 لیوان آب جوش دم بشه و صاف‌شده مصرف شه.
- کته با ماست یا سیب‌زمینی آب‌پز
به‌عنوان غذای اصلی، سبک، قابل‌هضم و قابض برای سفت کردن مدفوع.
چی بخوره، چی نخوره؟! (توصیه‌های تغذیه‌ای طب سنتی)
خوراکی‌های ممنوع:
شیر گاو (به‌ویژه در نوزادان)
آبمیوه صنعتی، نوشیدنی سرد و یخی
موز کال، خوراکی‌های نفاخ مثل حبوبات و کلم
غذاهای سرخ‌کرده، پرچرب، فست‌فود
خوراکی‌های مفید:
سوپ هویج یا سیب‌زمینی
موز رسیده (له‌شده)
برنج سفید (کته ساده)
سیب پخته‌شده کمی ماست سنتی پروبیوتیک
کی به پزشک مراجعه کنیم؟
درمان‌های طب سنتی زمانی خوب جواب میده که:
کودک کمتر از ۳ بار در روز اسهال داشته باشه
تب بالا یا استفراغ شدید نداشته باشه
نشانه‌ای از بی‌آبی شدید (دهان خشک، ادرار کم، بی‌حالی) نباشه
در غیر این‌صورت، حتماً باید پزشک متخصص طب نوین یا سنتی کودک رو ویزیت کنه.
آیا اسهال در کودکان طبیعی است؟
بله، کودکان به‌خصوص در سنین پایین به دلایل مختلف مثل عفونت‌ها، دندان درآوردن یا تغذیه نامناسب دچار اسهال میشن. ولی اگه طولانی بشه یا با تب و بی‌حالی همراه باشه، نیاز به رسیدگی جدی داره.
چی به بچه‌ام بدم که اسهالش قطع بشه؟
موادی مثل موز رسیده، هویج پخته، لعاب برنج و کمی نان خشک بسیار مناسب هستن. از خوراکی‌های سرد، لبنیات و خوراکی‌های چرب پرهیز کنید.
کی باید کودک رو به پزشک برسونیم؟
اگه اسهال کودک بیشتر از ۲ روز طول کشید، یا با تب، استفراغ، خون در مدفوع یا بی‌حالی شدید همراه بود، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
آیا اسهال موقع دندان درآوردن طبیعی هست؟
بله، بعضی از کودکان همزمان با دندان درآوردن دچار اسهال میشن، اما باید مراقب کم‌آبی و ضعف بدنشون بود.
فرق اسهال ویروسی و باکتریایی در کودک چیه؟
اسهال ویروسی معمولا آبکی و بدون تب بالا هست ولی باکتریایی شدیدتره، بوی بدتری داره و ممکنه با تب و دل‌درد شدید همراه باشه.
بیشتر بخوانید
