رفلاکس معده چیست؟
رفلاکس معده به وقوع آمدن پدیده‌ای گفته میشود که در آن محتوای معده به جایی که اصلاً نباید برود، یعنی به مری (مری معده) یا به بخش بالایی مری (مری سفلی) بازمیگردد.
این پدیده معمولاً به علت عدم کارایی صحیح ماهیچه تحتانی مری (ماهیچه‌هایی که پایین‌تر از مری قرار دارند و در حفظ وعده جلوی محتویات معده از ورود به مری کمک میکنند) و یا تخلیه ناصحیح معده (کمبود تنش صحیح در کل معده) ایجاد میشود.
انواع رفلاکس معده:
رفلاکس معده میتواند به دو نوع تقسیم شود:
رفلاکس معده به مری (Gastroesophageal Reflux, GERD): در این نوع رفلاکس، محتوای معده به مری بازمیگردد. این میتواند باعث ایجاد علائمی مانند سوزش قفسه سینه (سوزش معده)، درد یا ناراحتی در ناحیه قلبی، تغییر در طعم و بوی دهان، سرفه و خونریزی از مری شود.
رفلاکس معده به دهان (Laryngopharyngeal Reflux, LPR): در این نوع رفلاکس، محتوای معده به بخش بالایی مری یا حتی تا دهان بازمیگردد. این میتواند باعث ایجاد علائمی مانند سوزش و درد در گلو، تغییرات در صدا، سرفه خشک، حس خفیفی از خفگی و تحریک شبکیه چشم شود.
رفلاکس معمولاً در چه سنی بیشتر شیوع دارد:
رفلاکس معده به طور عمومی میتواند در هر سنی اتفاق بیفتد، اما شیوع آن در برخی از دوره‌های عمر بیشتر است. در اکثر موارد، رفلاکس معده در افراد بالغ بیشتر مشاهده میشود. عوامل مانند تغییرات ساختاری و عملکردی در جسم، تغییر در رژیم غذایی، استرس، عوامل محیطی و عوامل مشروطه به سن میتوانند تأثیرگذار باشند.
به‌عنوان‌مثال: رفلاکس معده ممکن است در نوزادان و کودکان نیز رخ دهد. در نوزادان، عملکرد ماهیچه‌ها و ساختار گوارشی هنوز به طور کامل تکامل نکرده است و به همین دلیل، رفلاکس معده در این دوره ممکن است شایع‌تر باشد.
این مشکلات معمولاً تا پس از 6 ماهگی بهبود میابند.
در بزرگ‌ترها نیز، شیوع رفلاکس معده بیشتر ممکن است به دلیل عوامل متعددی از جمله تغییرات فیزیولوژیکی مانند ضعف عضلات ماهیچه‌ها، چاقی، بارداری و عوامل محیطی افزایش یابد. به‌طورکلی، رفلاکس معده در افراد مسن‌تر نیز ممکن است شیوع داشته باشد، به‌خصوص در افرادی که با مشکلات عضوی مرتبط با گوارش مواجه هستند.
علل به وجود آمدن رفلاکس معده:
ضعف ماهیچه تحتانی مری: ماهیچه‌هایی که پایین‌تر از مری قرار دارند (ماهیچه‌های معده) برای جلوگیری از ورود محتوای معده به مری و بخش‌های بالایی مری وظیفه دارند. ضعف در این ماهیچه‌ها میتواند باعث رفلاکس معده شود.
فشار شکمی زیاد: فشار زیاد بر شکم، مانند هنگام حمل و زایمان یا چاقی، میتواند باعث بازگشت محتوای معده به مری شود.
مصرف غذاهای چرب و محرک: مصرف غذاهای چرب، قهوه، نعناع، شکلات و الکل میتواند ماهیچه معده را تخلیه کرده و رفلاکس را تسهیل کند.
تغییر در فشار داخل شکم: برخی وضعیت‌ها مانند خم شدن بلافاصله پس از غذا خوردن، بلند شدن سر در هنگام خواب، یا بارداری میتوانند باعث تغییر در فشار داخل شکم شوند و رفلاکس را تحریک کند.
درد معده یا بیماری‌های مری: برخی وضعیت‌های پزشکی مانند ترشح زیاد اسید معده، التهاب مری (ازوفاژیت) یا هرنیا (خروج قسمتی از معده به بالای مری) میتوانند رفلاکس معده را افزایش دهند.
داروها: برخی داروها مانند برخی داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) و داروهای مرتبط با تنش معده میتوانند رفلاکس را تسهیل کنند.
سیگار و استفاده از تنباکو: استفاده از تنباکو و سیگار میتواند عملکرد ماهیچه‌های مری را تحت‌الشعاع قرار داده و رفلاکس را افزایش دهد.
بارداری: تغییرات هورمونی در دوران بارداری و افزایش فشار روی معده میتواند به رفلاکس معده منجر شود.
سن: با پیشرفت سن، عملکرد ماهیچه‌ها و ساختار مری ممکن است تغییر کند که میتواند رفلاکس را افزایش دهد.
وراثت: تمایل به رفلاکس معده میتواند به عوامل ژنتیکی نیز برگردد.
مصرف داروهای خاص: برخی داروها مثل داروهای تحریک پذیری معده، داروهای ضد تشنج، داروهای مرتبط با فشار خون، و داروهایی که تأثیر مستقیم یا غیرمستقیمی بر عملکرد معده دارند، ممکن است رفلاکس معده را تسهیل کنند.
افزایش فشار داخل شکم به دلیل ترشح زیاد و عضلات ضعیف در دستگاه گوارش: این شامل عواملی مانند تشنج‌های عضلات معده یا دیستونی معده است.
راهکار درمانی از نگاه طب سنتی:
در طب سنتی، تغییر در رژیم غذایی و شیوه‌های زندگی از جمله راهکارهای اصلی درمان رفلاکس معده محسوب میشوند.
در اینجا چند راهنمایی از طریق طب سنتی برای درمان رفلاکس معده آورده شده است:
رژیم غذایی مناسب: انتخاب غذاهای سبک و سه وعده‌غذایی کم‌چرب قبل از خواب میتواند به جلوگیری از رفلاکس کمک کند. مصرف غذاهای چرب، نمک زیاد، قهوه، نعناع و شکلات به‌عنوان عوامل تحریک‌کننده معده باید محدود شوند.
استفاده از گیاهان دارویی: برخی گیاهان دارویی مانند نعناع، زنجبیل، کرفس و آلوئه‌ورا ممکن است به کنترل علائم رفلاکس معده کمک کنند.
مصرف غذاهای قابل‌هضم: انتخاب غذاهای سهولت‌بخش و قابل‌هضم میتواند فشار را بر دستگاه گوارش را کاهش داده و رفلاکس را کاهش دهد.
کنترل وزن: چاقی میتواند باعث افزایش فشار بر معده شود. کاهش وزن به کاهش این فشار و بهبود علائم رفلاکس کمک میکند.
خوردن وعده‌های کوچک و مکرر: خوردن وعده‌های کوچک و متعدد در طول روز به جلوگیری از پر شدن معده به طور چشمگیری کمک میکند.
استراحت بعد از وعده‌های غذایی: پس از غذاخوردن، بهتر است تا 2-3 ساعت فاصله داشته باشید تا به خواب بروید یا فعالیت‌های فیزیکی انجام دهید.
جلوگیری از استرس: استرس میتواند علائم رفلاکس را تشدید کند، بنابراین تمرین‌های تنفسی، یوگا و روش‌های آرامش‌بخش میتوانند مفید باشند.
استفاده از روغن‌های گیاهی: مصرف روغن‌های گیاهی مانند روغن‌زیتون میتواند به بهبود علائم رفلاکس کمک کند.
استفاده از اسیدهای گوارشی طبیعی: اسیدهای گوارشی طبیعی مانند سرکه سیب‌زمینی میتوانند در مدیریت رفلاکس معده مفید باشند.
استراحت و خواب منظم: از تغییر در الگوی خواب و استراحت، به خصوص خواب با سر بالا، میتوان در کاهش رفلاکس معده کمک گرفت.
آب نخوردن مابین وعده‌های غذایی:این امر یک عادت تغذیه‌ای است که در برخی سیستم‌های غذایی و توصیه‌های سنتی معمولاً مورد توصیه قرار میگیرد.
این توصیه مبتنی بر افتراق زمانی بین مصرف غذا و مایعات (آب یا نوشیدنی‌های دیگر) است و به عنوان یک روش درمانی برای مشکلات معدی مانند رفلاکس معده مطرح میشود.
افرادی که این روش را توصیه میکنند، معتقدند که مصرف مایعات در حین غذا میتواند باعث افزایش حجم معده شده و فشار اضافی بر بخش بالایی معده و مری ایجاد کند. این افزایش فشار ممکن است باعث رفلاکس معده شود، به ویژه اگر عضلات ماهیچه‌های معده ضعیف باشند.
رعایت مثلث سلامت:شناخت و رعایت مثل سلامت در تغذیه به جهت بهبود و درمان رفلاکس معده بسیار موثر میباشد.
عوارض رفلاکس معده:
رفلاکس معده میتواند به عوارض مختلفی منجر شود که میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
ترشح زیاد اسید معده: رفلاکس معده ممکن است باعث ترشح اضافی اسید معده شود که میتواند به سوزش و التهاب مخاط دستگاه گوارش، به ویژه مری، منجر شود.
اختلال در مری: رفلاکس مداوم میتواند باعث تحریک مداوم مری شود و منجر به التهاب و خراشیدگی مخاط مری گردد.
آسیب به مری سفلی: در برخی موارد، محتوای معده به بخش سفلی مری (مری سفلی) بازمیگردد و میتواند منجر به التهاب، خراشیدگی و آسیب به این قسمت از مری شود.
آسیب به حلق و صدا: رفلاکس معده میتواند باعث سوزش و التهاب حلق، تغییر در صدا، سرفه خشک و تحریک شبکیه چشم شود.
عوارض تنفسی: رفلاکس معده ممکن است باعث تحریک بیشتر سیستم تنفسی و امکان تخریب ریتم تنفسی گردد، و در برخی موارد، باعث تشدید عوارضی مانند آسم شود.
ترشح اسید به دهان: رفلاکس معده میتواند باعث ترشح اسید به دهان شود که منجر به تغییر در طعم و بوی دهان میشود.
آسیب به دندان‌ها: تماس مداوم اسید معده با دندان‌ها میتواند دندان را ضعیف کند و به دندان‌ها آسیب وارد کند.
عوارض گوارشی: رفلاکس معده میتواند باعث درد معده، سوزش معده و مشکلات گوارشی دیگر شود.
تحریک عوارض بیرونی: رفلاکس معده ممکن است علائم مشابه مشکلات قلبی ایجاد کند که با تشخیص اشتباه ممکن است به دنبال خراشیدگی و درد در قفسه سینه باشد.
