نقش خواب در ارتقای سلامت از دیدگاه طب سنتی ایران

 طب متعارف، با بهره‌گیری از روش‌های علمی و تحقیقاتی گسترده، خواب را به‌عنوان یکی از عوامل حیاتی برای سلامت جسمی، روانی و عملکردی افراد شناخته و مورد بررسی قرار داده است. خواب از دیدگاه طب متعارف، نه‌تنها یک حالت استراحت و بازیابی انرژی است، بلکه یک فرایند پیچیدهٔ زیستی است که تأثیر عمیقی بر عملکردهای مختلف بدن دارد. در این بخش، به بررسی ساختار خواب، اهمیت آن و عوامل مؤثر بر کیفیت خواب از دیدگاه طب متعارف می‌پردازیم.

ساختار و مراحل خواب

 خواب به‌طورکلی به دودسته اصلی تقسیم می‌شود: خواب غیر – حرکات سریع چشم (Non-REM یا NREM) و خواب حرکات سریع چشم (REM). این دودسته به‌صورت چرخه‌ای در طول شب تکرار می‌شوند و هر چرخه حدود 90 دقیقه طول می‌کشد. در ادامه، به توضیح هر یک از این مراحل می‌پردازیم:

 خواب غیر – حرکات سریع چشم (NREM):

• مرحله 1: این مرحله، مرحلهٔ انتقال از بیداری به خواب است. در این حالت، بدن شروع به آرام‌شدن می‌کند، ضربان قلب و تنفس کندتر می‌شوند، و فعالیت عضلات کاهش می‌یابد. این مرحله حدود چند دقیقه طول می‌کشد.

  مرحله 2: در این مرحله، خواب سبک و نسبتاً آرام است. فعالیت‌های مغزی کاهش‌یافته و امواج مغزی کندتر می‌شوند. همچنین، دمای بدن کاهش‌یافته و فعالیت‌های قلبی و عروقی پایدار می‌شوند. این مرحله حدود 20 دقیقه طول می‌کشد و بیشترین بخش خواب را تشکیل می‌دهد.
  مرحله 3: این مرحله به‌عنوان خواب عمیق یا خواب دلتا شناخته می‌شود. امواج مغزی بسیار کند و عمیق هستند. در این مرحله، بدن به ترمیم و بازسازی بافت‌ها می‌پردازد، سیستم ایمنی تقویت می‌شود و انرژی بدن بازیابی می‌شود. خواب عمیق برای احساس شادابی و رفع خستگی ضروری است.

 خواب حرکات سریع چشم (REM):

این مرحله با افزایش فعالیت مغزی همراه است و بیشتر به مرحله بیداری شبیه است. در این مرحله، چشم‌ها به‌سرعت زیر پلک‌ها حرکت می‌کنند، ضربان قلب و تنفس نامنظم می‌شوند و رؤیاها رخ می‌دهند. عضلات بدن تقریباً به طور کامل در حالت فلج قرار می‌گیرند که از حرکت در هنگام خواب جلوگیری می‌کند. مرحله REM نقش مهمی در تقویت حافظه، تنظیم خلق‌وخو و پردازش اطلاعات دارد.

 این مراحل به طور چرخه‌ای در طول شب تکرار می‌شوند و هرچه به صبح نزدیک‌تر می‌شویم، مدت‌زمان مرحله REM افزایش می‌یابد.

اهمیت خواب در سلامت

 خواب کافی و باکیفیت، نقش حیاتی در حفظ سلامت عمومی و عملکرد بهینه بدن دارد. برخی از مهم‌ترین تأثیرات خواب بر سلامت عبارت‌اند از:

 بازسازی و ترمیم بدن: در طول خواب، فرایندهای ترمیمی و بازسازی سلول‌ها فعال می‌شوند. پروتئین‌ها و هورمون‌های مهم برای رشد و ترمیم بافت‌ها در این زمان ترشح می‌شوند.

 تقویت سیستم ایمنی: خواب کافی و باکیفیت به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند و بدن را در مقابل بیماری‌ها و عفونت‌ها مقاوم‌تر می‌سازد.

حافظه و عملکرد شناختی: خواب نقش مهمی در پردازش و ذخیره اطلاعات، تقویت حافظه و یادگیری دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که خواب REM به‌خصوص در تحکیم حافظه و یادگیری اطلاعات جدید مؤثر است.

 تنظیم هورمون‌ها: خواب به تنظیم ترشح هورمون‌ها مانند هورمون رشد، انسولین و هورمون‌های گرسنگی (گرلین و لپتین) کمک می‌کند. این تنظیم هورمونی برای متابولیسم و کنترل وزن بدن ضروری است.

 سلامت روان: خواب ناکافی می‌تواند به افزایش خطر ابتلا به اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب منجر شود. خواب باکیفیت به تعادل روحی و روانی کمک می‌کند.

 عملکرد قلب و عروق: خواب کافی به تنظیم فشارخون و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی کمک می‌کند. در طول خواب، سیستم قلبی عروقی فرصت پیدا می‌کند تا استراحت کند و عملکرد خود را بهبود بخشد. عوامل مؤثر بر کیفیت خواب

 کیفیت خواب تحت‌تأثیر عوامل متعددی قرار دارد که شناخت و مدیریت آن‌ها می‌تواند به بهبود خواب کمک کند:

 محیط خواب: محیط خواب باید آرام، تاریک و خنک باشد. نور، صداهای مزاحم و دمای نامناسب می‌توانند کیفیت خواب را کاهش دهند.

 روتین خواب: داشتن یک برنامه منظم خواب و بیداری کمک می‌کند تا ساعت بیولوژیکی بدن تنظیم شود. ثابت نگه‌داشتن زمان خواب حتی در روزهای تعطیل می‌تواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند.

 رژیم غذایی و نوشیدنی‌ها: مصرف کافئین، نیکوتین و الکل قبل از خواب می‌تواند کیفیت خواب را کاهش دهد. همچنین، خوردن وعده‌های غذایی سنگین و پرچرب نزدیک به زمان خواب ممکن است باعث سوءهاضمه و اختلال در خواب شود.

 فعالیت بدنی: ورزش منظم به بهبود کیفیت خواب کمک می‌کند، اما باید توجه داشت که فعالیت بدنی شدید نزدیک به زمان خواب می‌تواند مضر باشد و خواب را مختل کند.

 استرس و اضطراب: استرس و نگرانی‌های ذهنی می‌توانند به‌سختی در به خواب‌رفتن و بیدارشدن مکرر در طول شب منجر شوند. استفاده از تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن و یوگا می‌تواند به کاهش استرس و بهبود خواب کمک کند.

 استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی:نور آبی منتشر شده از دستگاه‌های الکترونیکی مانند گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها می‌تواند تولید هورمون ملاتونین (که به خواب کمک می‌کند) را کاهش دهد. پرهیز از استفاده از این دستگاه‌ها قبل از خواب توصیه می‌شود. نتیجه‌گیری

 طب متعارف با تحلیل دقیق و علمی خواب، نقش حیاتی آن در سلامت جسمی و روانی انسان را به‌خوبی نشان داده است. خواب صحیح و باکیفیت، از طریق تنظیم محیط خواب، رعایت عادات سالم و مدیریت استرس، می‌تواند بهبود یابد و به افزایش کیفیت زندگی و سلامت کلی افراد کمک کند. آگاهی از ساختار و اهمیت خواب و توجه به عوامل مؤثر بر کیفیت آن، کلیدی برای داشتن یک زندگی سالم و پرانرژی است.